Category: Αύγουστος

Φραντζέσκου Αρτέμος
Γεννήθηκε στο χωριό Αθιένου, της επαρχίας Λάρνακας, το 1931.
Σκοτώθηκε το βράδυ της 11ης προς τη 12η Αυγούστου 1956, από ανάφλεξη εκρηκτικού υλικού.
Γονείς : Κώστας και Ροδοθέα Φραντζέσκου
Αδέλφια : Φλώρος και Παναγιώτα

Ο Αρτέμος Φραντζέσκου τελείωσε το δημοτικό σχολείο του χωριού του και ήταν μηχανουργός. Μελετούσε πολύ τα κοινωνικά συστήματα και ήταν ιδεολόγος σοσιαλιστής. Έδωσε από τις αρχές του αγώνα τον όρκο της ΕΟΚΑ στο Μετόχι του Κύκκου μαζί με άλλους συγχωριανούς του, των οποίων και ανέλαβε την αρχηγία με το ψευδώνυμο “Άθως”. Το Νοέμβριο του 1955 πραγματοποίησε μαζί με συναγωνιστές του την πρώτη του ενέδρα εναντίον των Άγγλων στο χωριό τους. Τον Ιανουάριο του 1956 επικεφαλής της ομάδας του συγκέντρωσε εικοσιένα κυνηγετικά όπλα, τα οποία διένειμε στα γύρω χωριά. Στις 21 Μαΐου 1956 έστησαν και δεύτερη ενέδρα εναντίον των Άγγλων στο δρόμο Αθιένου-Πυρογίου, στην οποία χρησιμοποίησαν και βόμβες δικής τους κατασκευής.

Καθ’ υπόδειξη συγχωριανού τους χημικού, άναβαν κληματόβεργες σε φούρνο και, όταν γίνονταν κόκκινα κάρβουνα, έκλειναν το φούρνο και τα κάρβουνα έσβηναν, χωρίς απαραίτητα να τα βρέξουν. Στη συνέχεια άλεθαν τα κάρβουνα και ανακάτευαν τη σκόνη τους με θειάφι και νίτρο. Με αυτού του είδους την πυρίτιδα γέμιζαν τις βόμβες τους με τις οποίες προμήθευαν και τα γύρω χωριά. Στην εργασία αυτή, που γινόταν στο σπίτι του Φραντζέσκου, βοηθούσαν και οι γονείς και τα αδέλφια του. Το βράδυ της 11ης προς τη 12η Αυγούστου 1956, ενώ ο Αρτέμος με άλλους συνεργάτες του κατασκεύαζε την πυρίτιδα στο σπίτι του, ξαφνικά μια σπίθα έπεσε στο τενεκεδένιο κιβώτιο με το εύφλεκτο υλικό.

“Ο Αρτέμος”, αφηγείται συναγωνιστής του, “αρπάζοντας το θάνατο αγκαλιά, όρμησε έξω και μας γλίτωσε. Είδαμε τον αρχηγό μας να φλέγεται σαν λαμπάδα. Την επομένη, προτού τον θάψουμε, τον περιφέραμε τιμητικά στους ώμους από όλους τους δρόμους του χωριού, τυλιγμένο με την ελληνική σημαία”.

Ο θάνατος του Αρτέμου Φραντζέσκου, όπως και ο θάνατος άλλων αγωνιστών σε παρόμοιες συνθήκες, είναι ενδεικτικός των δυσκολιών που συναντούσαν οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ στην τιτάνια προσπάθεια για την ελευθερία της Κύπρου.

Στυλιανίδης Σταύρος
Γεννήθηκε στη Γιαλούσα, της επαρχίας Αμμοχώστου, στις 21 Μαρτίου 1927.
Σκοτώθηκε στις 18 Αυγούστου 1957 στο χωριό Επισκοπειό, της επαρχίας Λευκωσίας, από έκρηξη βόμβας.
Γονείς : Σταύρος και Χρυσή Στυλιανίδη
Αδελφή : Άννα

Ο Σταύρος Στυλιανίδης τελείωσε το δημοτικό σχολείο Γιαλούσας και εγκαταστάθηκε στη Λευκωσία με τη μητέρα και την αδελφή του. Ο πατέρας του είχε πεθάνει, όταν ήταν βρέφος. Ρίχτηκε στη βιοπάλη από πολύ μικρός και ήταν πολύ ριψοκίνδυνος. Ασχολείτο ερασιτεχνικά με μπαρούτια και όπλα. Με την έναρξη του αγώνα εντάχθηκε σε ομάδα εκτελεστικού στη Λευκωσία και επιδόθηκε στην κατασκευή κάθε είδους εκρηκτικού αντικειμένου. Η βόμβα που τοποθετήθηκε στο κρεβάτι του Άγγλου Κυβερνήτη Χάρντιγκ στις 20 Μαρτίου 1956 ήταν δικής του επινόησης και κατασκευής, κατασκευασμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να εφαρμοστεί στην κοιλιά του αγωνιστή που την μετέφερε κάτω από έναν κορσέ. Καταζητήθηκε πολύ νωρίς και κρυβόταν, συνεχίζοντας να καταστρώνει σχέδια για την εκτέλεση του Άγγλου κυβερνήτη Χάρντιγκ και του Άγγλου διοικητή της Λευκωσίας Κλέμενς.

Το Μάιο του 1956 είχε υπό την ευθύνη του τα χωριά Λυθροδόντας, Μαθιάτης, Αγία Βαρβάρα, Αλάμπρα, Νήσου, Πέρα Χωρίο, Δάλι, Ποταμιά, Λύμπια, Λατσιά και Γέρι του τομέα Ορεινής. Κατά τη διάρκεια της Αγγλογαλλικής επίθεσης εναντίον του Σουέζ, όταν γαλλικά στρατεύματα στάθμευαν κοντά στο Πυρόι, η ομάδα του Στυλιανίδη με τον ίδιο επικεφαλής, κατόρθωσε να αφαιρέσει αριθμό όπλων από Γάλλους οπλίτες, μεταξύ των οποίων και ένα μεγάλο αντιαρματικό όπλο με 60 βλήματα, το οποίο απέκρυψε για αρκετό καιρό. Αργότερα όμως ανακαλύφθηκε από τους Άγγλους κοντά στο Λυθροδόντα.

Μετά το θάνατο του Αυξεντίου, με την προσάρτηση στον τομέα Ορεινής και των χωριών της περιοχής Μαχαιρά, ο τομέας χωρίστηκε σε υποτομείς και ο Σταύρος Στυλιανίδης ανέλαβε ως υποτομεάρχης την περιοχή των χωριών Κλήρου-Μαλούντας-Δευτεράς και ως υπεύθυνος των ανταρτικών ομάδων του τομέα Ορεινής.

Στις 16 Αυγούστου 1957, μεγάλης ισχύος νάρκη την οποία κατασκεύαζε εξερράγη στα χέρια του έξω από το κρησφύγετό του, στο χωριό Επισκοπειό, τραυματίζοντάς τον πολύ σοβαρά και πληγώνοντας βαριά τους δυο βοηθούς του. Συναγωνίστριες και συναγωνιστές του κατόρθωσαν να τον μεταφέρουν σε γιατρό και να κρύψουν τα δυο πληγωμένα παιδιά, ξεγελώντας με συνδυασμένες κινήσεις τον Άγγλο υπεύθυνο του αστυνομικού σταθμού Δευτεράς, ο οποίος προσέτρεξε αμέσως στο χωριό Επισκοπειό, όταν ακούστηκε η τρομακτική έκρηξη.

Ο Στυλιανίδης πέθανε σε δυο μέρες λέγοντας : “Πεθαίνω για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.”

Σουρουκλής Ανδρέας
Γεννήθηκε στο χωριό Τρούλλοι, της επαρχίας Λάρνακας, στις 26 Οκτωβρίου 1933.
Έπεσε στη μάχη των Τρούλλων την 1η Αυγούστου 1958 στην τοποθεσία “Σαμερή”.
Σύζυγος : Γεωργία Σουρουκλή
Τέκνα : Χριστίνα και Αντρούλα, που γεννήθηκε δυο μήνες μετά το θάνατο του πατέρα της.
Γονείς : Δημήτρης και Χριστίνα Σουρουκλή
Αδέλφια : Πηνελόπη, Γιωρκάτζης, Κωστής, Μιχάλης, Μάμας, Κυριακούλα, Θεοδοσία και Παναγιώτα

Ο Ανδρέας Σουρουκλής τελείωσε το δημοτικό σχολείο του χωριού του και εργαζόταν στα κτήματά του. Εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ μαζί με τα αδέλφια, τους γονείς και τη σύζυγό του και συνεργάστηκε με την ανταρτική ομάδα της περιοχής του. Κατασκεύασαν κρησφύγετο σε χωράφι τους, όπου εγκαταστάθηκαν αντάρτες της ΕΟΚΑ, τους οποίους ο Ανδρέας φιλοξενούσε και στο σπίτι του.

Ο Μιχαλάκης Παρίδης, μετά τη δραπέτευσή του από το νοσοκομείο στις 12 Δεκεμβρίου 1957, όπου είχε μεταφερθεί από τις φυλακές για εγχείρηση, κατέληξε στους Τρούλλους και εγκατέστησε το αρχηγείο του στο σπίτι του Ανδρέα Σουρουκλή, όπου κατασκεύασε προσωπικό του κρησφύγετο. Τόσο το κρησφύγετό του, όσο και την εκεί παραμονή του, ο Παρίδης, κρατούσε απόλυτη μυστικότητα και από αυτούς τους αντάρτες του, που έμεναν στο ίδιο σπίτι. Μετά τον θάνατο του Ανδρέα, παρά τις εξονυχιστικές έρευνες που έκαμαν οι Άγγλοι, δεν μπόρεσαν να εντοπίσουν το κρησφύγετο.

Τη νύκτα της 1ης Αυγούστου 1958, η τοπική ομάδα της ΕΟΚΑ Τρούλλων και οι αντάρτες που ήταν στο σπίτι του Σουρουκλή έστησαν ενέδρα εναντίον των Άγγλων στην τοποθεσία “Σαμερή”, σε ένα γεφύρι του δρόμου Λάρνακας – Τρούλλων, κοντά σε ένα βαθύ χαντάκι. Τους πρόσφερε κάλυψη μια καλαμιά. Η νύκτα ήταν φεγγαρόλουστη και η υποχώρηση δύσκολη. Ο Ανδρέας κτυπήθηκε κατά την οπισθοχώρηση, όταν ακολούθησε τη γραμμή της όχθης και έμεινε ακάλυπτος από την καλαμιά.

Ο πατέρας του ήρωα, συνοδεύοντας τη νύφη του μπροστά στο φέρετρο του παιδιού του, έσκυψε και του φίλησε το χέρι. Το ίδιο έκαμαν και η σύζυγος και όσα από τα αδέλφια του πρόλαβαν να παρευρεθούν στην κηδεία. Οι Άγγλοι είχαν επιτρέψει σε ελάχιστους να παραστούν στην κηδεία, παρεμποδίζοντας ακόμα και μερικά από τα αδέλφια του.

Παρίδης Μιχαλάκης
Γεννήθηκε στο χωριό Αναφωτίδα, της επαρχίας Λάρνακας, στις 2 Ιουνίου 1933.
Έπεσε στο χωριό Βάβλα, της επαρχίας Λάρνακας, στις 27 Αυγούστου 1958, σε μάχη με Άγγλους στρατιώτες.
Γονείς : Γεώργιος και Παναγιώτα Παρίδη
Αδέλφια : Κυριάκος, Ανδρέας, Γιαννάκης, Λούλα και Χρίστος

Ο Μιχαλάκης Παρίδης τελείωσε το δημοτικό σχολείο του χωριού του και το Λύκειο Λάρνακας και εργαζόταν στην Τράπεζα Κύπρου. Ήταν μέλος της ΟΧΕΝ και την ΠΕΟΝ, δυο οργανώσεων, από τις οποίες είχαν στρατολογηθεί οι πρώτοι πυρήνες της ΕΟΚΑ. Διετέλεσε τομεάρχης της επαρχίας Λάρνακας, εκτός από την πόλη, και αρχηγός ανταρτικής ομάδας της περιοχής Λάρνακας.

Την 1η Απριλίου 1955 έδρασε επικεφαλής της ομάδας “Άρης”, η οποία με τα μέλη της ομάδας “Κρόνος” έκαμαν βομβιστική επίθεση εναντίον της αίθουσας συνεδριάσεων του Δικαστηρίου Λάρνακας. Συνελήφθη την ίδια νύκτα με άλλους τέσσερις συναγωνιστές του και καταδικάστηκε σε επταετή φυλάκιση.

Στις 12 Δεκεμβρίου 1957 δραπέτευσε από το Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας όπου είχε υποβληθεί σε εγχείρηση. Η δραπέτευση επιτεύχθηκε με τη βοήθεια της νοσοκόμας του, η οποία τον προμήθευσε με σχοινί και γάντια, παρά τα πολύ αυστηρά μέτρα φρούρησής του. Μετά τη δραπέτευσή του κατέφυγε στην περιοχή της Αγλαντζιάς για λίγες μέρες, προτού προωθηθεί στην περιοχή της Λάρνακας, όπου ο Διγενής του ανέθεσε την ευθύνη τού εκτός πόλης τομέα. Σε λίγο χρονικό διάστημα κατόρθωσε να ανασυντάξει τις ομάδες των χωριών του τομέα του και να αποσπάσει τα συγχαρητήρια του Διγενή για την πλούσια δράση την οποία ανέπτυξε.

Είχε εγκαταστήσει το αρχηγείο του αρχικά στο σπίτι του Ανδρέα Σουρουκλή στους Τρούλλους, το οποίο κρατούσε μυστικό ακόμα και από τους αντάρτες του.

Αρχές του Απρίλη του 1958 μετακινήθηκε στις Αγγλισίδες. Στις 15 Ιουλίου 1958 πήγε στη Σκαρίνου και μέσω της Μονής Αγίου Μηνά έφθασε στο κρησφύγετο “Φλόγα”, όπου ήταν εγκαταστημένη τετραμελής ανταρτική ομάδα. Τον ίδιο μήνα εγκατέστησε το αρχηγείο του στη Βάβλα. Εκεί, στις 17 Αυγούστου, κυκλωμένος από Άγγλους στρατιώτες, υπέγραψε με το αίμα του τη δική του διακήρυξη πως :

“Οι αγωνιστές της ελευθερίας δεν παραδίδονται. Νικούν ή πεθαίνουν”.

Νικολάου Ιωνάς
Γεννήθηκε στο χωριό Γέρι, της επαρχίας Λευκωσίας, στις 10 Αυγούστου 1937.
Έπεσε στη μάχη του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, στις 31 Αυγούστου 1956.
Γονείς : Νικόλας και Μορφία Ιωνά
Αδέλφια : Άννα, Αδάμος, Χρυστάλλα, Χρίστος, Δέσποινα, Πέτρος
Ο Ιωνάς Νικολάου ήταν απόφοιτος του δημοτικού σχολείου Γερίου και του Παγκυπρίου Γυμνασίου και εργαζόταν ως σχεδιαστής στον Οίκο Ιωάννου και Παρασκευαΐδη στο Ακρωτήρι και στη Λευκωσία. Είχε κλίση στη ζωγραφική, με ιδιαίτερη προτίμηση την προσωπογραφία.

Αναμείχθηκε στον αγώνα της ΕΟΚΑ, όταν ήταν ακόμα μαθητής του Παγκυπρίου Γυμνασίου. Υπήρξε μέλος της πρώτης ομάδας του σχολείου του και της ομάδας “Γεράκι” του χωριού του. Σε διαδήλωση που έγινε στην τότε Πλατεία Μεταξά, το Μάιο του 1955, κτύπησε Άγγλο αξιωματικό. Αναγνωρίστηκε από φωτογραφίες που λήφθηκαν κατά τη διαδήλωση και καταδικάστηκε σε πρόστιμο δέκα λιρών. Συνέχισε την προσφορά του συνεργαζόμενος με τις ομάδες Λευκωσίας για απελευθέρωση κρατουμένων αγωνιστών και σε επιθέσεις εναντίον Άγγλων στρατιωτών στη Λευκωσία.

Στις 15 Αυγούστου 1956 πήρε μέρος στην εκτέλεση Άγγλου πράκτορα της Ιντέλιτζενς Σέρβις στην περιοχή “Άνοιγμα Κολοκάση” στη Λευκωσία και στη συνέχεια σε επίθεση εναντίον αυτοκινήτου της αγγλικής περιπόλου, το οποίο κατευθυνόταν στο κτίριο της Αρχιεπισκοπής που είχε τεθεί υπό αυστηρή φρούρηση, μετά την εξορία του Αρχιεπισκόπου.

Στις 31 Αυγούστου 1956 οι Ιωνάς Νικολάου, Κυριάκος Κολοκάσης, Νίκος Σαμψών και Σπύρος Κυριάκου απελευθέρωσαν με επίθεσή τους στο Γενικό Νοσοκομείο τον κρατούμενο στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας αγωνιστή Πολύκαρπο Γιωρκάτζη, ο οποίος, προσποιούμενος στομαχικούς πόνους, μεταφέρθηκε στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας για ακτινολογική εξέταση. Κατά την επίθεση ο Ιωνάς Νικολάου πληγώθηκε από τις σφαίρες του Άγγλου λοχία Ντέμον, που συνόδευε τον Γιωρκάτζη, προτού ο Ντέμον πέσει από τις σφαίρες των επιτεθέντων αγωνιστών. Πληγωμένος σύρθηκε μέχρι την είσοδο του διαδρόμου και έφραξε με το μοναδικό περίστροφο που κρατούσε την είσοδο των Άγγλων φρουρών του νοσοκομείου, δίνοντας χρόνο στους συναγωνιστές του και στο Γιωρκάτζη να διαφύγουν. Όταν και η τελευταία του σφαίρα τελείωσε, πέταξε και το περίστροφό του, σημαδεύοντας τους Άγγλους στρατιώτες που τον είχαν περικυκλώσει, και έπεσε από σφαίρες τους. Την προσφορά του στον αγώνα συνέχισαν τα αδέλφια του που ήταν και συνεργάτες του ενόσω ζούσε.

Κολοκάσης Κυριάκος
Γεννήθηκε στο χωριό Γέρι, της επαρχίας Λευκωσίας, στις 4 Φεβρουαρίου 1934.
Έπεσε μαχόμενος στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας, στις 31 Αυγούστου 1956.
Γονείς : Αναστάσης Κολοκάσης και Ευαλλού Χατζηαδάμου
Αδέλφια : Φίλιππος, Παναγιώτα, Κατίνα, Χρυστάλλα, Αδάμος, Δέσποινα, Νίκος

Ο Κυριάκος Κολοκάσης τελείωσε το δημοτικό σχολείο Γερίου και ήταν γεωργός. Υπήρξε μέλος της επιτροπής της Αγροτικής Τοπικής Ένωσης της ΠΕΚ Γερίου και ηγετικό στέλεχος των εθνικοφρόνων σωματείων του χωριού του.

Με την έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ εντάχθηκε στην ομάδα “Γεράκι” του Γερίου, που συνεργαζόταν με τις ομάδες εκτελεστικού Λευκωσίας. Διατηρούσε κρησφύγετο στο οποίο έκρυβε αντάρτες και φύλαγε όπλα και πυρομαχικά, τα οποία διένειμε σε ομάδες της περιοχής. Η δράση του επεκτεινόταν επίσης σε βομβιστικές επιθέσεις καθώς και σε απόπειρες απελευθέρωσης καταδίκων.

Το Μάρτη του 1956, μαζί με την ομάδα του, του Γερίου, κτύπησαν με βόμβες πετρελαίου τις αποθήκες του αγγλικού στρατού στην Αθαλάσσα προκαλώντας τεράστιες ζημιές.

Στις 15 Αυγούστου 1956 ο Κολοκάσης ανέλαβε με την ομάδα του και σε συνεργασία με ομάδες της Λευκωσίας, την απελευθέρωση των θανατοποινιτών Μιχαήλ Κουτσόφτα και Παρασκευά Χοιροπούλη. Αντί αυτών, όμως, απελευθέρωσαν δυο άλλους καταδίκους.

Στις 31 Αυγούστου 1956 οι Κυριάκος Κολοκάσης, Ιωνάς Νικολάου, Σπύρος Κυριάκου και Νίκος Σαμψών, ανέλαβαν την απελευθέρωση του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη από το Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας, όπου είχε μεταφερθεί για ακτινολογική εξέταση. Κατά την επίθεση σκοτώθηκε ο Άγγλος λοχίας Ντέμον, ο δήμιος που εκτέλεσε στις Κεντρικές Φυλακές τους πρώτους απαγχονισθέντες Μιχαλάκη Καραολή και Ανδρέα Δημητρίου. Κατά την επίθεση ο Γιωρκάτζης ελευθερώθηκε. Έπεσαν όμως μαχόμενοι ο Κυριάκος Κολοκάσης και ο εξάδελφός του Ιωνάς Νικολάου. Σκοτώθηκε επίσης ο φροντιστής του νοσοκομείου Κούλης Κυριακίδης, που έτυχε να βρεθεί εκεί και πληγώθηκε ο Σπύρος Κυριάκου, μέλος της ομάδας που αποτόλμησε την επιχείρηση.

Γεωργίου Γεώργιος Ιωνά

Σκοτώθηκε από Άγγλους στρατιώτες στα περιβόλια της Λύσης στις 2 Αυγούστου 1958.

Γονείς : Ιωνάς και Χριστίνα Γεωργίου

Αδέλφια : Μηλιά, Καλλού, Μαρία και Πανίκος

Ο Γεώργιος Χατζηιωνάς τελείωσε το δημοτικό σχολείο Λύσης και εργαζόταν ως κτίστης.

Εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ το Μάρτη του 1956 και ασχολήθηκε με την εκτύπωση και διανομή φυλλαδίων, την τροφοδοσία και απόκρυψη ανταρτών, τη διακίνηση της αλληλογραφίας, την επιλογή τοποθεσιών και την προετοιμασία του χώρου για επιθέσεις εναντίον Άγγλων στρατιωτών.

Την 1η Αυγούστου 1958 ο Γεώργιος Χατζηιωνάς με το συναγωνιστή του Ανδρέα Παναγίδη και άλλα μέλη της ομάδας τους, συνόδευσαν τον καταζητούμενο Γιάγκο Παναγίδη, να συνενωθεί με τους υπόλοιπους αντάρτες και άλλους αγωνιστές της Λύσης και να λάβει μέρος σε επίθεση εναντίον των Άγγλων κοντά στη Λύση. 

Στην ενέδρα που έστησαν κτυπήθηκαν με αυτόματα, κυνηγετικά όπλα και χειροβομβίδες τρία στρατιωτικά αυτοκίνητα πλήρη στρατιωτών, με αποτέλεσμα το θάνατο δυο στρατιωτών και τον τραυματισμό πολλών άλλων.

Την επομένη οι Άγγλοι επέβαλαν δεκαπενθήμερο κατ’ οίκον περιορισμό στη Λύση και άρχισαν έρευνες.

Κατά τη διάρκεια του περιορισμού οι αγωνιστές Γεώργιος Χατζηιωνάς, Αναστάσης Σουρουλλά και Χριστοφής Παναγίδης διέσπασαν τον κλοιό του χωριού και κατευθύνθηκαν προς το χωριό Τρεμετουσιά.

Στη μετακίνησή τους εντοπίστηκαν από ελικόπτερο, που ενίσχυσε τις έρευνες των Άγγλων.

Μετά τον εντοπισμό τους, σύμφωνα με μαρτυρία βοσκού που παρακολουθούσε, Τούρκος λοχίας του αστυνομικού σταθμού Αθιένου επικεφαλής Επικουρικών και Τούρκοι πολίτες από το χωριό Άρσος, τους έστησαν ενέδρα και τους σκότωσαν, βοηθούμενοι από τους Άγγλους.

Από τη νεκροψία που έγινε στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας διαπιστώθηκε ότι κτυπήθηκαν στο κεφάλι με σφαίρες αυτομάτων όπλων και λογχίσθηκαν στην κοιλιά και σε άλλα μέρη του σώματος.

Παναγίδης Χριστοφής

Γεννήθηκε στην κωμόπολη Λύση, της επαρχίας Αμμοχώστου, το 1939.

Γονείς : Παναγής και Μαριτσού Παναγίδη

Αδέλφια : Ελένη και Γιάγκος

Ο Χριστοφής Παναγίδης τελείωσε το δημοτικό σχολείο Λύσης και ήταν αρχικά ελαιοχρωματιστής και αργότερα γεωργός.

Η προσφορά της οικογένειάς του στον αγώνα ήταν σημαντική. Στο σπίτι της αδελφής του φιλοξενήθηκε μεγάλος αριθμός ανταρτών.

Ο ίδιος πρόσφερε ποικίλες υπηρεσίες, όπως ήταν η εκτύπωση και διανομή φυλλαδίων, η τροφοδοσία των ανταρτών της περιοχής και η ετοιμασία θέσεων για επιθέσεις εναντίον των Άγγλων.

Την 1η Αυγούστου 1958 ο Χριστοφής Παναγίδης με το συναγωνιστή του Γεώργιο Χατζηιωνά και άλλα μέλη της ομάδας τους συνόδευσαν τον καταζητούμενο αδελφό του Γιάγκο Παναγίδη, για να συνενωθεί με τους υπόλοιπους αντάρτες και άλλους αγωνιστές της Λύσης και να λάβει μέρος σε επίθεση εναντίον των Άγγλων.

Στην επίθεση αυτή, που έγινε κοντά στη Λύση, βλήθηκαν τρία στρατιωτικά αυτοκίνητα, πλήρη στρατιωτών, με αυτόματα, κυνηγετικά όπλα και χειροβομβίδες.

Σκοτώθηκαν δυο Άγγλοι στρατιώτες και πολλοί τραυματίστηκαν.

Την επομένη οι Άγγλοι επέβαλαν δεκαπενθήμερο κατ’ οίκον περιορισμό στο χωριό και άρχισαν εξονυχιστικές έρευνες.

Κατά τη διάρκεια του περιορισμού τρεις αγωνιστές, οι Χριστοφής Παναγίδης, Γεώργιος Χατζηιωνά και Αναστάσης Σουρουλλάς, διέσπασαν τον κλοιό του χωριού, για να αποφύγουν τη σύλληψη και κατευθύνθηκαν προς το χωριό Τρεμετουσιά.

Στη διαδρομή τους επισημάνθηκαν από ελικόπτερο των Άγγλων που λάμβανε μέρος στις έρευνες.

Σύμφωνα με μαρτυρία βοσκού που παρακολουθούσε, ο Τούρκος λοχίας του αστυνομικού σταθμού Αθιένου, επικεφαλής Επικουρικών, κατέφθασε μαζί με Τούρκους από το χωριό Άρσος, τους έστησαν ενέδρα και τους σκότωσαν.

Σουρουλλάς Αναστάσιος

Γεννήθηκε στην κωμόπολη Λύση, της επαρχίας Αμμοχώστου, στις 2 Μαρτίου 1932.

Γονείς : Μιχαήλ και Μαρία Σουρουλλά

Αδέλφια : Καλλής, Παναγιώτα, Δημήτρης

Ο Αναστάσης Σουρουλλάς ή Τάσος, όπως τον φώναζαν, τελείωσε το δημοτικό σχολείο Λύσης και ήταν εργάτης-γεωργός.

Δραστηριοποιήθηκε περισσότερο στην ΕΟΚΑ, μετά τις 6 Αυγούστου 1956, όταν βγήκε αντάρτης ο μικρότερός του αδελφός, ο Δήμος, οπότε ο Τάσος ανέλαβε την τροφοδοσία της ανταρτικής ομάδας του αδελφού του και ενεργούσε ως ένας από τους συνδέσμους των δυο ανταρτικών ομάδων της Λύσης.

Μετά τις 10 Φεβρουαρίου 1957, όταν ο αδελφός του συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο μαζί με τους συντρόφους του, σε μια μετακίνησή τους, κατά την οποία έπεσε ο ήρωας Πάτροκλος Κόκκινος, ο Τάσος δραστηριοποιήθηκε ακόμα περισσότερο, αναλαμβάνοντας ευθύνες και στις ομάδες πολιτοφυλακής που οργάνωσε η ΕΟΚΑ.

Την 1η Αυγούστου 1958 οι αντάρτες της Λύσης, ενισχυμένοι και από αγωνιστές του χωριού, έστησαν ενέδρα κοντά στη Λύση κατά την οποία κτυπήθηκαν τρία στρατιωτικά αυτοκίνητα γεμάτα από στρατιώτες, με αποτέλεσμα το θάνατο δυο στρατιωτών και τον τραυματισμό πολλών άλλων.

Την επομένη οι Άγγλοι επέβαλαν δεκαπενθήμερο κατ’ οίκον περιορισμό και επιδόθηκαν σε έρευνες.

Κατά τη διάρκεια του περιορισμού οι Αναστάσης Σουρουλλάς, Γεώργιος Χατζηιωνά και Χριστοφής Παναγίδης διέσπασαν τον κλοιό του χωριού και κατέληξαν στους αγρούς κατευθυνόμενοι προς το χωριό Τρεμετουσιά.

Εντοπίστηκαν όμως από Άγγλους που τους επισήμαναν με ελικόπτερο, το οποίο ενίσχυε τις έρευνες.

Σύμφωνα με μαρτυρία βοσκού που παρακολουθούσε, ο Τούρκος λοχίας του αστυνομικού σταθμού Αθιένου, επικεφαλής Επικουρικών, με άλλους Τούρκους από το χωριό Άρσος, τους έστησαν ενέδρα και, βοηθούμενοι και από τους Άγγλους, τους σκότωσαν.

Ανδρέας Αβρααμίδης
Γεννήθηκε στο χωριό Τεμβριά, της επαρχίας Λευκωσίας, στις 27 Αυγούστου 1938.
Σκοτώθηκε στις 3 Αυγούστου 1958 στην τοποθεσία “Μερσίνια” της Τεμβριάς, από έκρηξη βομβών τις οποίες μετέφερε.
Γονείς : Μιχαήλ και Ελένη Αβρααμίδου
Αδέλφια : Άννα, Περσεφόνη, Αθανασία, Βασιλική

Ο Ανδρέας Αβρααμίδης φοίτησε στο δημοτικό σχολείο Τεμβριάς και αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Σολέας. Ως μαθητής του Γυμνασίου Σολέας πρωτοστατούσε στις μαθητικές εκδηλώσεις και συνελήφθη από τις αγγλικές αρχές για οργάνωση “παράνομης παρέλασης”. Καταδικάστηκε σε φυλάκιση τριών μηνών και μετά την αποφυλάκισή του συνέχισε τη δράση του με μεγαλύτερο ενθουσιασμό, αναπτύσσοντας πρωτοβουλία και αναλαμβάνοντας στην Οργάνωση (ΕΟΚΑ) επιπρόσθετες ευθύνες και καθήκοντα, μεταξύ των οποίων και τη διανομή φυλλαδίων στα γύρω χωριά, την αναγραφή συνθημάτων και την παρακολούθηση πρακτόρων των Άγγλων.

Το 1958, όταν πολλοί Τούρκοι συγκεντρώθηκαν με την ανοχή των Βρετανών στη Λεύκα, ο Διγενής έδωσε οδηγίες στον τομεάρχη Κακοπετριάς – Γαλάτας για προετοιμασία αντιμετώπισης τυχόν δραστηριοτήτων τους. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια ετοιμάστηκαν βόμβες επιτόπιας κατασκευής, με προορισμό την ενίσχυση των ομάδων της ΕΟΚΑ στα χωριά του τομέα. Τις βόμβες αυτές μετέφερε ο Ανδρέας Αβρααμίδης με το συναγωνιστή του Ανδρέα Έλληνα. Στη διαδρομή αυτές εξερράγησαν προκαλώντας το θάνατό του.

Αναφέρει σχετικά ο Ανδρέας Έλληνας : “Τη νύχτα της 3ης Αυγούστου 1958 μεταφέρναμε 27 βόμβες από την Τεμβριά και συγκεκριμένα από ένα αυλάκι στην τοποθεσία “Μερσίνια”, όταν έγινε η τρομερή έκρηξη. Τη στιγμή εκείνη τις κρατούσε ο Ανδρέας. Είδα το φίλο μου γονατιστό στο έδαφος, έτρεξα κοντά του και τον άγγιξα. Του μίλησα. Δεν μου απάντησε. Ήταν νεκρός. Ένα χαμόγελο ήταν ζωγραφισμένο στο πρόσωπό του. Κάτι λέγαμε και γελούσαμε την ώρα εκείνη. Πέθανε με το χαμόγελο στα χείλη και με το χαμόγελο τον στείλαμε στο καλό”.

Αναστάση Δημητράκης
Γεννήθηκε στην κωμόπολη Λύση, της επαρχίας Αμμοχώστου, στις 28 Ιουλίου 1936.
Σκοτώθηκε στις 23 Αυγούστου 1958 στη γενέτειρά του, μετά από ενέδρα που του έστησαν οι ΄Αγγλοι.
Γονείς : Φανής και Ειρήνη Αναστάση
Αδέλφια : Μαρία, Αναστάσης, Ελένη
Αρραβωνιαστικιά : Χαραλαμπία Λουκά

Ο Δημητράκης Αναστάση τελείωσε το δημοτικό σχολείο Λύσης και ήταν γεωργοεργάτης. Στον αγώνα η δράση του ήταν αρχικά η διανομή φυλλαδίων, η παροχή πληροφοριών από παρακολουθήσεις και η προσφορά υπηρεσιών ως σύνδεσμος. Αργότερα έγινε βοηθός του Καλλή Σακκά στη διαφύλαξη οπλισμού. Βοηθούμενος και από τη μητέρα του τροφοδοτούσαν αντάρτες, μετέφεραν και έκρυβαν οπλισμό.

Ύστερα από σύλληψη μελών της ΕΟΚΑ, τα οποία γνώριζαν μικρή αποθήκη οπλισμού στη Λύση, οι αντάρτες Σιάλος Καΐλη και Παναγής Λάρκου, βοηθούμενοι και από τους συναγωνιστές τους Δημητράκη Αναστάση και Καλλή Σακκά, διατάχθηκαν, στις 23 Αυγούστου 1958, να μετακινήσουν τον οπλισμό.

Φόρτωσαν σε δυο ποδήλατα ένα αυτόματο στεν, ένα μαρτίνι, ένα περίστροφο 0,38, επτά κυνηγετικά, δεκαπέντε χειροβομβίδες, δυο νάρκες και αρκετή ποσότητα πυρομαχικών και κατευθύνονταν σε περιβόλι του Δημητράκη Αναστάση. Μόλις βγήκαν από το χωριό, στις 8:00 μ.μ. τη φεγγαρόλουστη εκείνη νύκτα, σύμφωνα με μαρτυρία του Παναγή Λάρκου που επέζησε, Άγγλοι στρατιώτες, που ενέδρευαν πίσω από δυο δέντρα, τους επιτέθηκαν ξαφνικά. Οι δυο αντάρτες άνοιξαν πυρ εναντίον των στρατιωτών.

Ο Σιάλος πρόλαβε επίσης να ρίξει μια χειροβομβίδα εναντίον της μιας ομάδας των στρατιωτών, ενώ στο χέρι του κρατούσε άλλη την οποία δεν πρόλαβε να χρησιμοποιήσει, επειδή τα πυρά της δεύτερης ομάδας των Άγγλων, που ήταν κρυμμένοι σε διπλανό δέντρο, τον σκότωσαν. Στη συνέχεια οι Άγγλοι πυροβόλησαν και σκότωσαν το Δημητράκη Αναστάση και τον Καλλή Σακκά.

Οι απώλειες των Άγγλων, όπως μεταδόθηκαν στον αστυνομικό σταθμό Βατιλής με ασύρματο από τους επιζήσαντες Άγγλους στρατιώτες, ήταν πέντε νεκροί και ένας τραυματίας.

Ο ηρωικός θάνατος των τριών παλληκαριών, που έπεσαν υπερασπιζόμενοι όπλα τα ιερά, ακούστηκε από όλους τους Έλληνες με συγκίνηση, αλλά και περηφάνια.

Σακκά Καλλής
Γεννήθηκε στην κωμόπολη Λύση, της επαρχίας Αμμοχώστου, στις 8 Δεκεμβρίου 1931.
Σκοτώθηκε στις 23 Αυγούστου 1958 κοντά στη Λύση, σε ενέδρα που του έστησαν Άγγλοι στρατιώτες.
Γονείς : Παναής και Αγγελική Σακκά, που πέθανε, όταν ο Καλλής ήταν βρέφος, και τον ανέθρεψε θετή μητέρα, η Κυριακού Σακκά.
Αδέλφια : Γεωργία
Ετεροθαλή αδέλφια : Αγγελική, Ελένη, Αναστασία, Παντελίτσα, Ανδρέας
Αρραβωνιαστικιά : Καλλού Ξυστούρη

Ο Καλλής Σακκά τελείωσε το δημοτικό σχολείο Λύσης και ήταν γεωργός. Παράλληλα ασκούσε και το επάγγελμα του πατέρα του, υφαίνοντας σακιά και βοηθώντας τον ανάπηρο πατέρα του στη διατροφή των αδελφών του.

Αναμίχθηκε στην ΕΟΚΑ από την αρχή του αγώνα και ανέλαβε την εκτύπωση φυλλαδίων, έχοντας και την ευθύνη απόκρυψης του πολυγράφου. Αργότερα του ανατέθηκε και η ευθύνη της απόκρυψης του οπλισμού της ΕΟΚΑ Λύσης. Λόγω της σοβαρότητας του έργου που του είχε ανατεθεί, η ανάμιξή του σε άλλες δραστηριότητες είχε περιοριστεί.

“Τη νύκτα της 23ης Αυγούστου 1958”, αφηγείται ο συναγωνιστής του Παναγής Λάρκου, “είχαμε να μεταφέρουμε τον οπλισμό Λύσης σε ασφαλέστερο μέρος, κατόπιν σύλληψης δυο μελών μας της ΕΟΚΑ που γνώριζαν πού βρισκόταν κρυμμένος. Αυτό αποτελούσε γενική διαταγή του Διγενή. Χωριστήκαμε σε δυο ομάδες. Στη μια ήμαστε από πλευράς ανταρτών εγώ και ο ήρωας Σιάλος Καΐλη. Μαζί μας ήταν και ο Καλλής με τον ήρωα Δημήτριο Αναστάση, στο περιβόλι του οποίου θα κρύβαμε τον οπλισμό. Τα είχαμε όλα, όπλα, χειροβομβίδες και πυρομαχικά, φορτωμένα σε δυο ποδήλατα και τα σπρώχναμε προχωρώντας μέσα από τα χωράφια. Η νύκτα ήταν φεγγαρόλουστη. Άγγλοι στρατιώτες παραμόνευαν κρυμμένοι στη σκιά δυο δένδρων. Μας επιτέθηκαν εξ επαφής. Όπλα κρατούσαμε μόνο εγώ και ο Σιάλος. Μας έριξαν και τους ρίξαμε. Ήταν θέμα δευτερολέπτων. Ο Σιάλος πρόλαβε να κάμει χρήση και της μιας από τις χειροβομβίδες του. Η άλλη βρέθηκε αργότερα μέσα στο χέρι του. Το πώς κατόρθωσα να διαφύγω μέσα από τα καταιγιστικά πυρά των Άγγλων στρατιωτών ήταν θέμα τύχης. Μαζί με τους τρεις συντρόφους μου που σκοτώθηκαν επί τόπου, σκοτώθηκαν και πέντε Άγγλοι στρατιώτες και άλλος ένας τραυματίστηκε”.

Καϊλή Μιχαήλ (Σιάλος)
Γεννήθηκε στην κωμόπολη Λύση, της επαρχίας Αμμοχώστου, στις 13 Απριλίου 1933.
Έπεσε κατά τη διάρκεια σύγκρουσης με Άγγλους στρατιώτες, στις 23 Αυγούστου 1958, στη Λύση.
Γονείς : Παναής Καϊλή και Μαριτσού Παναή
Αδέλφια : Μαργαρίτα, Καλλού, Παναγιώτα, Αγγελική, Ιωσήφ, Ελλού, Ανδρέας, Νικόλας

Ο Σιάλος Καϊλή ήταν ορφανός από μητέρα. Τελείωσε το δημοτικό σχολείο Λύσης και ως ο μεγαλύτερος αδελφός μπήκε στη βιοπάλη να βοηθήσει τον πατέρα του στο μεγάλωμα των αδελφών του. Εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ τον Ιούλιο του 1955 και κατατάχθηκε στις ομάδες κρούσεως Λύσης. Καταζητήθηκε στις 10 Αυγούστου 1956 και κατέφυγε στο αντάρτικο με την ευχή του πατέρα του, για την οποία ήταν πολύ περήφανος : “Να πας στο καλό, παιδί μου. Νεκρό στο σπίτι μου σε δέχομαι, προδότη όχι”.

Έλαβε μέρος σε πολλές επιθέσεις εναντίον των Άγγλων με τους αντάρτες του υποτομέα Λύσης και άλλους αγωνιστές της Λύσης. Στις επιθέσεις αυτές ο Σιάλος διακρινόταν για την ανδρεία του.

“Είδαμε τόλμην και παλικαριά”, αφηγούνται οι συναγωνιστές του, “που δεν ξαναείδαμε ποτέ και σε κανένα. Στην επίθεση της 1ης Αυγούστου 1958, έξω από τη Λύση προς την Κοντέα, με την εμφάνιση των στρατιωτικών αυτοκινήτων, όρμησε στη μέση του δρόμου ο Σιάλος και άρχισε να βάλλει εναντίον τους με το αυτόματο γαλλικό του όπλο. Οι οδηγοί των στρατιωτικών οχημάτων σάστισαν και οι στρατιώτες τα έχασαν. Μέχρι που να συνέλθουν και να αρχίσουν να μας πυροβολούν εμείς τους ρίξαμε και αποτραβηχτήκαμε. Μας εντυπωσίαζε η αυτοθυσία του. Ο Σιάλος, με τα τόσα χαρίσματα με τα οποία ήταν προικισμένος και το χιούμορ που τον διέκρινε, ήταν η εύθυμη νότα ανάμεσά μας”.

Τη νύκτα της 23ης Αυγούστου 1958 ενέπεσε με τρεις συναγωνιστές του σε ενέδρα Άγγλων στρατιωτών, ενώ μετέφεραν προς απόκρυψη μεγάλη ποσότητα οπλισμού. Με το “αλτ” που πρόσταξαν οι Άγγλοι, ο Σιάλος πυροβόλησε και πέτυχε τον πρώτο Άγγλο στρατιώτη, σύμφωνα με μαρτυρία του Παναγή Λάρκου που επέζησε. Έριξε τη μια από τις δυο χειροβομβίδες που κρατούσε και άλλοι πέντε στρατιώτες σκοτώθηκαν. Δέχτηκαν όμως τα πυρά δεύτερης ομάδας Άγγλων στρατιωτών, από τα οποία ο Σιάλος έπεσε νεκρός. Στο χέρι του βρέθηκε και η δεύτερη από τις χειροβομβίδες που διέθετε, ένδειξη ότι, αν και βαριά πληγωμένος, ανέμενε τους Άγγλους να πλησιάσουν, για να επιφέρει καλύτερα αποτελέσματα ρίχνοντάς την και δίνοντας την ευχέρεια στους συναγωνιστές του να διαφύγουν.

Στυλιανού Πλάτων
Γεννήθηκε στο χωριό Βουνί, της επαρχίας Λεμεσού, στις 26 Οκτωβρίου 1922.
Πέθανε στις 4 Αυγούστου 1958 από βασανιστήρια των Άγγλων, στο Λανίτειο Γυμνάσιο Λεμεσού.
Σύζυγος : Καλλιόπη Στυλιανού
Τέκνα : Θεόδωρος, Ανδρέας, Μάριος, Πέτρος, Δημήτρης, Αθηνούλα
Γονείς : Στυλιανός και Ελένη Στυλιανού
Αδέλφια : Αγαθονίκη, Μαρία, Ιωάννης, Γιώργος, Κώστας, Χριστόδουλος, Χριστοθέα, Χαράλαμπος

Ο Πλάτων Στυλιανού τελείωσε το δημοτικό σχολείο στο χωριό του. Κατοικούσε στη Λεμεσό και εργαζόταν σε πρατήριο της ΚΕΟ ως αποθηκάριος. Τη δράση του στην ΕΟΚΑ κρατούσε πολύ μυστική, επειδή είχε έξι μικρά παιδιά, το μεγαλύτερο των οποίων ήταν μόλις δώδεκα χρονών.

Στις 24 Ιουλίου 1958 ο Στυλιανού συνελήφθη από Άγγλους στρατιώτες και Τούρκους επικουρικούς και οδηγήθηκε στο σπίτι του με δεμένα τα χέρια. Αφού απέκλεισαν με συρματοπλέγματα το σπίτι, άρχισαν να τον κτυπούν βάναυσα και να ερευνούν το σπίτι προκαλώντας ζημιές. Εκείνη τη στιγμή περνούσε έξω από το σπίτι περίπολος Άγγλων, οι οποίοι προσέτρεξαν στις φωνές της συζύγου του, του έλυσαν τα χέρια και τον πήραν μαζί τους στο Λανίτειο Γυμνάσιο, όπου εκρατούντο και άλλοι Έλληνες πολίτες.

Στις 3 Αυγούστου 1958 η σύζυγός του μπόρεσε να τον εντοπίσει και να του μιλήσει πίσω από τα συρματοπλέγματα. Της ζήτησε να του πάρει ρούχα. Την επόμενη της τον έφεραν νεκρό με βγαλμένα τα νύχια και τα μουστάκια και τα ρούχα ξεσχισμένα, βρεγμένα και λασπωμένα.

Το πόρισμα του Άγγλου στρατιωτικού ιατρού Μπόουντ, που έκαμε νεκροψία στη σορό του ήρωα, έχει ως ακολούθως : “Επί της σορού του νεκρού διαπίστωσα εξωτερικούς μώλωπες στο στήθος, την κοιλιακή χώρα και την αριστερή κνήμη και εσωτερικούς μώλωπες στο μεσεντέριο και άλλα όργανα της κοιλιακής χώρας. Στον εγκέφαλο υπήρχε αίμα στην υποαραχνοειδή περιοχή, αλλά η πηγή της αιμορραγίας δεν εξακριβώθηκε ούτε μετά την αφαίρεση και εξέταση του εγκεφάλου και των αρτηριών. Ο θάνατος προκλήθηκε από αυτόματη αιμορραγία στην υποαραχνοειδή περιοχή του εγκεφάλου. Επίσης διαπιστώθηκαν σημεία εμετού με ασφυκτικές ενδείξεις”.

Η απάνθρωπη εν ψυχρώ θανάτωση του Πλάτωνα Στυλιανού προκάλεσε οργή και αγανάκτηση στο λαό, ο οποίος, παρά τον κατ’ οίκον περιορισμό που επιβλήθηκε στη Λεμεσό κατά την κηδεία του, ξεχύθηκε στους δρόμους και γονατιστός χειροκρότησε το πέρασμα της σορού του.

Μιχαήλ Χαρίλαος
Γεννήθηκε στο χωριό Γαληνή, της επαρχίας Λευκωσίας, στις 9 Φεβρουαρίου 1935.
Απαγχονίστηκε στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας, στις 9 Αυγούστου 1956.
Γονείς : Μιχαήλ Θεοχάρους και Αφροδίτη Μιχαήλ
Αδέλφια : Γιάγκος, Χατζηχαμπής, Ηλίας, Ανδρέας, Μαρία

Ο Χαρίλαος Μιχαήλ τελείωσε το δημοτικό σχολείο Γαληνής και εργαζόταν στην Κυπριακή Μεταλλευτική Εταιρεία. Εντάχθηκε στον αγώνα της ΕΟΚΑ και υπηρέτησε μαζί με τα αδέλφια του και τον πατέρα του. Είχαν διασυνδέσεις με την ανταρτική ομάδα του Μάρκου Δράκου.

Ήταν αχώριστος φίλος και στενός συνεργάτης του Ανδρέα Ζάκου με τον οποίο κατέφυγε στο αντάρτικο στις 17 Νοεμβρίου 1955, επανδρώνοντας ανταρτική ομάδα στην περιοχή Γαληνής, αφού είχαν στο μεταξύ κατασκευάσει κρησφύγετα και λημέρια στην ορεινή αυτή περιοχή. Σε ένα μήνα, στις 15 Δεκεμβρίου 1955, η ομάδα τους συνενώθηκε με την ομάδα του Μάρκου Δράκου για την ενέδρα στο Μερσινάκι, στο 38ο μίλι του δρόμου Λευκωσίας-Κάτω Πύργου, κοντά στους αρχαίους Σόλους. Στην επίθεση οι ήρωες της ΕΟΚΑ Χαρίλαος Μιχαήλ, Ανδρέας Ζάκος, Χαράλαμπος Μούσκος και Μάρκος Δράκος, μαζί με τέσσερις άλλους συναγωνιστές τους, βρέθηκαν αντιμέτωποι με τον εμπειροπόλεμο ταγματάρχη Κουμπ του αγγλικού στρατού και το δεκανέα Μόρουμ, ο οποίος σκοτώθηκε. Σκοτώθηκε επίσης και ο Χαράλαμπος Μούσκος. Ο Ανδρέας Ζάκος συνελήφθη βαριά τραυματισμένος. Μαζί του συνελήφθη και ο Χαρίλαος Μιχαήλ, ο οποίος δεν θέλησε να εγκαταλείψει τραυματισμένο το φίλο του. Και οι δυο τους καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν μαζί με τον Ιάκωβο Πατάτσο την Πέμπτη, 9 Αυγούστου 1956.

Το βράδυ της Τετάρτης, 8 Αυγούστου, λίγες μόνο ώρες πριν από την εκτέλεσή του, καλοδέχτηκε τη μάνα και τον πατέρα του στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας με το τραγούδι “Ξύπνα καημένε μου Ραγιά” και τους αποχαιρέτησε με αυτά τα λόγια :

” Έχω το θάρρος να πατήσω την αγχόνη, πατέρα. Εσύ, μάνα, να το έχεις ευχαρίστηση και να το κρατείς καύχημα που πεθαίνω για την πατρίδα.”

Το ψυχικό σθένος με το οποίο αντιμετώπισε το θάνατο φαίνεται και στις δυο του επιστολές που έγραψε λίγο πριν από την εκτέλεσή του στις 7 και 8 Αυγούστου 1956.

Πατάτσος Ιάκωβος
Γεννήθηκε στη Λευκωσία την 1η Ιουλίου 1934.
Απαγχονίστηκε από τους Άγγλους στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας στις 9 Αυγούστου 1956.
Γονείς : Ανδρέας και Ροδού Πατάτσου
Αδέλφια : Χλόη

Ο Ιάκωβος Πατάτσος τελείωσε το δημοτικό σχολείο “Ελένειο” στη Λευκωσία και ήταν απόφοιτος της Σχολής Σαμουήλ. Εργαζόταν ως γραφέας στον Οίκο Παρασκευαΐδη. Ήταν μέλος της ΟΧΕΝ και εντάχθηκε στον Αγώνα πριν από το 1955. Με την έναρξη του αγώνα κατατάχθηκε σε ομάδες ρίψης βομβών και αργότερα στο εκτελεστικό Λευκωσίας. Λόγω όμως των θρησκευτικών του πεποιθήσεων προβληματιζόταν να λάβει μέρος σε εκτελέσεις.

Η δράση του στον αγώνα συνταυτιζόταν με τη θρησκεία και ό,τι έκαμνε το έκαμνε, επειδή πίστευε ότι και η ελευθερία είναι δώρο του Θεού.

Τον Ιανουάριο του 1956 συνεργάστηκε με το Σταύρο Στυλιανίδη και άλλα στελέχη της ΕΟΚΑ στην κατασκευή και τοποθέτηση βόμβας στις 20 Μαρτίου 1956 στο κρεβάτι του Κυβερνήτη Χάρντιγκ. Στις 23 Απριλίου 1956 ανέλαβε με το συναγωνιστή του Γεώργιο Παλαιολόγο την εκτέλεση ενός προδότη αστυνομικού, εναντίον του οποίου έγινε και προηγουμένως ανεπιτυχής απόπειρα. Η επίθεση έγινε έξω από τον κεντρικό αστυνομικό σταθμό Σεραγίου Λευκωσίας. Η προσπάθεια απέτυχε και ο Ιάκωβος, που έπεσε από το ποδήλατό του βρέθηκε στο στόχαστρο Τούρκου ειδικού χωροφύλακα. Δεύτερος Τούρκος αστυνομικός, ο Νιχάτ Βασίφ, άρπαξε τον Ιάκωβο, οπότε ο Παλαιολόγος πυροβόλησε θανάσιμα τον Νιχάτ και τον ελευθέρωσε. Στη συνέχεια όμως το πλήθος των Τουρκοκυπρίων που προσέτρεξε τον ακινητοποίησε και συνελήφθη. Ο Παλαιολόγος κατέφυγε στο αντάρτικο και ο Πατάτσος κατηγορήθηκε για την εκτέλεση του Νιχάτ και οδηγήθηκε στην αγχόνη.

Κατά τη διάρκεια της ολιγόμηνης κράτησής του στα κελιά των μελλοθανάτων τόνωνε με τη θρησκευτική του πίστη τους άλλους κατάδικους, δημιουργώντας ατμόσφαιρα κατάνυξης και πνευματικής ανάτασης. Η βαθιά του θρησκευτικότητα αντανακλάται και στην τελευταία του επιστολή προς τη μητέρα του στην οποία έγραφε : “Αγαπημένη μου μητέρα, Χαίρε. Ευρίσκομαι μεταξύ αγγέλων. Το πνεύμα μου φτερουγίζει γύρω από το θρόνο του Κυρίου. Θέλω να χαίρεις όπως κι εγώ…”

Ζάκος Ανδρέας
Γεννήθηκε στο χωριό Λινού, της επαρχίας Λευκωσίας, στις 12 Νοεμβρίου 1931. Σε νεαρή ηλικία μετοίκησε με την οικογένειά του στη Λεύκα.
Απαγχονίστηκε στις 9 Αυγούστου 1956 στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας.
Γονείς : Χαρίλαος και Αφροδίτη Ζάκου
Αδέλφια : Γεώργιος, Αδόλφος, Αστέρω, Ευρούλα

Ο Ανδρέας Ζάκος φοίτησε στο δημοτικό σχολείο Λεύκας και στο Παγκύπριο Γυμνάσιο Λευκωσίας και αποφοίτησε από την Ελληνική Σχολή Σολέας. Από παιδί του άρεσε να μελοποιεί στίχους, εκφράζοντας έτσι το πηγαίο μουσικό αίσθημα που τον διέκρινε.

Ήταν αγνός και ενθουσιώδης ιδεολόγος. Φιλοσοφούσε τη ζωή, λέγοντας ότι, αν είναι να προσφέρει ο άνθρωπος τη ζωή του για τα πιστεύω του, αξίζει να το κάνει ενόσω είναι νέος.

Εργαζόταν ως σχεδιαστής στην Κυπριακή Μεταλλευτική Εταιρεία. Αγωνίστηκε σκληρά για τα δίκαια των εργαζομένων και πέτυχε, με τις προσπάθειές του, να συντονίσει τις δραστηριότητες των εθνικοφρόνων σωματείων των γύρω χωριών για εθνική δράση. Η εθνική του προσφορά ξεκίνησε αμέσως μετά το 1950 με ενέργειες που αποσκοπούσαν στην τόνωση του εθνικού φρονήματος του λαού.

Ο μεγαλύτερός του αδελφός Γεώργιος υπήρξε ένας από τους πυρήνες της ΠΕΟΝ, μια από τις προεπαναστατικές ενέργειες της οποίας ήταν και η δολιοφθορά στα ηλεκτροφόρα καλώδια της Αρχής Ηλεκτρισμού, με αποτέλεσμα τη συσκότιση της Λευκωσίας και τη διάλυση των εορταστικών εκδηλώσεων για τη στέψη της βασίλισσας Ελισάβετ στο Κυβερνείο το Μάιο 1953. Ο Γιώργος προσπαθούσε να κρατήσει μακριά από τα μυστικά της Οργάνωσης το φλογερό αδελφό του Ανδρέα, ο οποίος όμως εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ με το ξεκίνημα του αγώνα και όργωσε την περιοχή Λεύκας-Πύργου, ετοίμασε κρησφύγετα και στρατολόγησε άνδρες ως μέλη της ΕΟΚΑ. Για να μπορεί απερίσπαστα να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον αγώνα, ο Ανδρέας κατέφυγε σε ανταρτική ομάδα στην περιοχή της Γαληνής, όπου επιδόθηκε σε αναγνωρίσεις στόχων για μελλοντικές επιθέσεις και δολιοφθορές, σύμφωνα με οδηγίες του Αρχηγού Διγενή. Στην επίθεση της 15ης Δεκεμβρίου 1955 στην τοποθεσία Μερσινάκι, κατά την οποία έπεσε ο Χαράλαμπος Μούσκος, ο Ανδρέας Ζάκος συνελήφθη πληγωμένος μαζί με το Χαρίλαο Μιχαήλ, καταδικάστηκαν σε θάνατο και απαγχονίστηκαν στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας μαζί με τον Ιάκωβο Πατάτσο.

Ως τελευταία χάρη, πριν από τον απαγχονισμό του, ζήτησε και άκουσε μουσική Μπαχ και Μπετόβεν. Γράφει σχετικά στον αδελφό του Γιώργο:

“Η ώρα του θανάτου πλησιάζει, μα στην ψυχή μας φωλιάζει ηρεμία. Τη στιγμή αυτή ακούμε την Ηρωική Συμφωνία του Μπετόβεν. Στη θέση που βρισκόμαστε τώρα ούτε με το μικροσκόπιο δεν μπορούμε να ανακαλύψουμε πού υπάρχει τραγωδία στο θάνατο…”