Category: Επετειολoγιο

Χριστοδούλου Δημήτριος
Γεννήθηκε στο χωριό Δερύνεια, της επαρχίας Αμμοχώστου, στις 5 Αυγούστου 1936.
Έπεσε στις 17 Φεβρουαρίου 1957 σε συμπλοκή με Άγγλους στρατιώτες, σε τοποθεσία μεταξύ Ποταμίτισσας – Πελενδρίου.
Γονείς : Χριστόδουλος Δημητρίου και Φρόσω Χριστοδούλου
Αδέλφια : Λευτέρης, Γιαννούλα, Ανδρέας, Κοκής, Μαργαρίτα, Χρυσούλα και Κωστάκης

Ο Δημήτριος Χριστοδούλου, ο Δημητράκης όπως τον αποκαλούσαν, τελείωσε το δημοτικό σχολείο Δερύνειας και συνέχισε τη μόρφωσή του στο Γυμνάσιο Αμμοχώστου. Παράλληλα έπαιρνε μαθήματα με αλληλογραφία στο “Πρότυπο Σύστημα Μαθημάτων δι’ Αλληλογραφίας, Αθηνών”, όπου γράφτηκε ως μαθητής στο Τεχνικό Κέντρο, τμήμα Ραδιοτεχνίας. Επιδίωξή του ήταν να γίνει ηλεκτρολόγος σε πλοία.

Εργαζόταν στην Ηλεκτρική, όπου είχε γοργή επαγγελματική ανέλιξη λόγω των μαθημάτων τα οποία συνέχιζε. Είχε αγοράσει δικό του αυτοκίνητο, πράγμα σπάνιο για την ηλικία του εκείνη την εποχή. Το αυτοκίνητό του το χρησιμοποιούσε και η ομάδα του, στην οποία είχε ενταχθεί με την έναρξη του αγώνα. Στενοί συνεργάτες του, μεταξύ άλλων, ήταν και οι ήρωες Ηλίας Παπακυριακού και Αλέκος Κωνσταντίνου, με τους οποίους πήρε μέρος σε διάφορες επιχειρήσεις στην περιοχή του. Σε μια από τις επιθέσεις τους εναντίον Άγγλου ταγματάρχη, αναγνωρίστηκε το αυτοκίνητο του Δημητράκη, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τη διαφυγή, και ο ίδιος καταζητήθηκε. Για να αποφύγει τη σύλληψη, κατέφυγε στο αντάρτικο και συνενώθηκε με την ομάδα του Γρηγόρη Αυξεντίου στο Παλαιχώρι.

Τα Χριστούγεννα του 1956 η ομάδα του Αυξεντίου χωρίστηκε σε μικρότερες και ο Δημητράκης Χριστοδούλου πήγε με την ομάδα του ήρωα Στυλιανού Λένα. Η ομάδα αυτή, με κέντρο τον Κάτω Αμίαντο, ανέπτυξε πλούσια δράση με ενέδρες εναντίον των Άγγλων, σε σημείο που ο Διγενής διέταξε περιορισμό της δράσης.

Στις 25 Ιανουαρίου 1957 η ομάδα του Λένα υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει προσωρινά τον τομέα της και να εγκατασταθεί πρόχειρα σε γαλαρίες στην περιοχή του χωριού Γεράσα, για να διαφύγει από τις μεγάλης έκτασης επιχειρήσεις των Άγγλων στην Πιτσιλιά, που διεξάγονταν με τη βοήθεια προδοτών.

Επιστρέφοντας στην περιοχή τους, στις 17 Φεβρουαρίου 1957, έπεσαν σε ενέδρα των Άγγλων και ο Δημητράκης Χριστοδούλου σκοτώθηκε στη συμπλοκή που ακολούθησε, μεταξύ Ποταμίτισσας – Πελενδρίου, ενώ ο Λένας τραυματίστηκε και πέθανε ύστερα από σαράντα μέρες.

Χριστοδουλίδης Ιάκωβος
Γεννήθηκε στο χωριό Αρόδες, της επαρχίας Πάφου, το 1939.
Σκοτώθηκε από Άγγλους στις 15 Σεπτεμβρίου 1958, στο χωριό του.
Γονείς : Χαράλαμπος Χριστοδούλου και Αθηνά Μιχαήλ
Αδέλφια : Σώζος, Ανδρέας

Ο Ιάκωβος Χριστοδουλίδης τελείωσε το δημοτικό σχολείο Αρόδων και ήταν τελειόφοιτος του Γυμνασίου Πάφου. Ανήκε στις ομάδες της ΕΟΚΑ με δράση τόσο στο σχολείο του όσο και στο χωριό του.

Ο θάνατός του σχετίζεται με τα τραγικά γεγονότα που ακολούθησαν επίθεση της ΕΟΚΑ εναντίον Άγγλων στρατιωτών, στις 12 Σεπτεμβρίου 1958 στο χωριό Γιόλου, της επαρχίας Πάφου. Κατά την επίθεση εκείνη ένας Άγγλος στρατιώτης σκοτώθηκε και τραυματίστηκαν άλλοι δυο. Οι στρατιώτες που κατέφθασαν σε λίγο, επιτέθηκαν εναντίον των κατοίκων πέντε χωριών στη γύρω περιοχή. Τραυμάτισαν πολλούς με λογχισμούς, κτυπούσαν αδιάκριτα με τους υποκόπανους των όπλων τους γυναικόπαιδα και γέροντες και προέβαιναν σε ιεροσυλίες και άλλα έκτροπα, ορμώντας και στα σπίτια κατά τη διάρκεια της νύκτας.

Μέσα σε εκείνο τον αναβρασμό, στρατιώτες όρμησαν και στο σπίτι του Χαράλαμπου Καλαϊτζή στο χωριό Κάθικας. Εκείνος εξαγριωμένος όρμησε εναντίον τους σκοτώνοντας τρεις, προτού πέσει από τους πυροβολισμούς των υπολοίπων. Στην κηδεία του, όπου ο κόσμος μαζεύτηκε κατά χιλιάδες, ο Ιάκωβος τόλμησε να εκφωνήσει τον επικήδειο και να εξάρει τη θυσία του ήρωα.

Οι στρατιώτες, που επέβλεπαν στην κηδεία, τον επισήμαναν και αργότερα τον ακολούθησαν μέσα στο πλήθος. Στο μεταξύ Άγγλοι στρατιώτες πήραν θέσεις στα υψώματα και σε όλες τις εξόδους του χωριού προς τις Αρόδες, το Στρουμπί και την Πέγεια. Όταν οι κάτοικοι των Αρόδων, πήραν όλοι μαζί, για σκοπούς προστασίας, το δρόμο προς το χωριό τους πεζοί, οι στρατιώτες τους ανέκοψαν και άρχισαν να τους κτυπούν. Εκεί απομόνωσαν τον Ιάκωβο και τον σκότωσαν πυροβολώντας τον.

Κατά τη διάρκεια της κηδείας του, στις Αρόδες, οι στρατιώτες έριξαν και πάλι πυροβολισμούς, από τους οποίους ένα πρόσωπο πληγώθηκε.

Με τέτοιες άνανδρες πράξεις προσπαθούσαν οι Άγγλοι να κάμψουν το αλύγιστο φρόνημα της νεολαίας και του λαού για ελευθερία.

Χατζηθεοδοσίου Γιασουμής
Γεννήθηκε στο χωριό Άχνα, της επαρχίας Αμμοχώστου, το 1940.
Σκοτώθηκε στις 2 Αυγούστου 1958 στην περιοχή της Άχνας, ενώ τοποθετούσε νάρκη.
Γονείς : Κυριάκος και Χαμπού Χατζηθεοδοσίου
Αδέλφια : Θεοδόσης, Θωμάς, Παναής, Πέτρος, Γιώργος, Κυριακού, Ευδοκία, Μαργαρίτα

Ο Γιασουμής Χατζηθεοδοσίου τελείωσε το δημοτικό σχολείο του χωριού του και ήταν μαθητής της έκτης τάξης της Αγγλικής Σχολής Σιακαλλή, αργότερα Εμπορικού Λυκείου Αμμοχώστου, όταν σκοτώθηκε.

Εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ το 1957 στις ομάδες νεολαίας Άχνας, απ’ όπου μεταπήδησε στις ομάδες κρούσεως Άχνας, λίγο πριν από το θάνατό του.

Οι εχθροπραξίες των Τούρκων εναντίον των Ελλήνων στην περιοχή Αμμοχώστου άρχισαν στις 10 Ιουλίου 1958, όταν Έλληνας πυροβολήθηκε ανεπιτυχώς από Τούρκους. Την επομένη Τούρκοι και πάλι πυροβόλησαν και σκότωσαν Έλληνα κοντά στο χωριό Σίντα. Μετά τα επεισόδια αυτά, η ΕΟΚΑ έστησε ενέδρα την επομένη, στις 12 Ιουλίου 1958, στο δρόμο από Σίντα προς Κοντέα. Οι επιθέσεις της ΕΟΚΑ συνεχίστηκαν και στις 13 και στις 20 Ιουλίου 1958 και επαναλήφθηκαν τον Αύγουστο.

Επειδή οι τουρκικές επιθέσεις στρέφονταν εναντίον απομονωμένων αγροτών και βοσκών της περιοχής, κάθε Τούρκος που κινείτο σε ελληνικά χωριά εθεωρείτο ύποπτος και αντιμετωπιζόταν από ένοπλες περιπόλους της ΕΟΚΑ. Άγγλοι στρατιώτες συνόδευαν τους Τούρκους στις λεηλασίες τους, δήθεν για προστασία. Έτσι η ΕΟΚΑ άρχισε να χρησιμοποιεί νάρκες πιέσεως και έλξεως, τις οποίες τοποθετούσε σε ελληνικές περιουσίες στα χωριά Λύση, Άχνα και Ξυλοτύμβου, που συνόρευαν με τα τουρκικά χωριά Πέργαμος και Κούκλια, για αντιμετώπιση των αγγλοτουρκικών επιθέσεων.

“Σε μια τέτοια ναρκοθέτηση της περιοχής από τις ομάδες της ΕΟΚΑ Άχνας και Ξυλοτύμβου”, αφηγείται ο συναγωνιστής τους Χατζηθεοδοσίου Χριστόδουλος Αύγουστος, καταζητούμενος αντάρτης και υπεύθυνος της αποστολής, “μια από τις νάρκες μας εκπυρσοκρότησε με αποτέλεσμα το θάνατο του Γιασουμή Χατζηθεοδοσίου και τον ελαφρό τραυματισμό μερικών άλλων συναγωνιστών μας”.

Στην επιχείρηση εκείνη τραυματίστηκε σοβαρά και ο Χριστόδουλος Αύγουστος, ο οποίος έχασε τη μισή του παλάμη. Στην κηδεία του Γιασουμή παρέστησαν χιλιάδες Ελλήνων από τα γύρω χωριά. Οι χωριανοί του ύψωσαν μεσίστιες τις ελληνικές σημαίες σε όλα τα σπίτια του χωριού, υποδέχτηκαν τη σορό του γονυκλινείς και τον κήδευσαν με εθνικά εμβατήρια.

Χαραλάμπους Δημήτριος
Γεννήθηκε στο χωριό Λιμνάτης, της επαρχίας Λεμεσού, το 1925.
Σκοτώθηκε από Άγγλους στρατιώτες που του έστησαν ενέδρα, στην τοποθεσία Κοκκινόγια στο Λιμνάτη, στις 13 Οκτωβρίου 1958.
Σύζυγος : Άρτεμις Δημητρίου
Παιδιά : Μιλτιάδης και Ηρούλα
Γονείς : Χαράλαμπος Αναστάση και Διαμαντού Παπαπέτρου
Αδέλφια : Νικόλας, Βασίλης, Αιμίλιος, Ελένη, Δέσποινα

Ο Δημήτριος Χαραλάμπους τελείωσε το δημοτικό σχολείο του χωριού του και ήταν οικοδόμος. Εντάχθηκε στον Αγώνα τον Ιούλιο του 1956 και συνδέθηκε αμέσως με την ανταρτική ομάδα της περιοχής του, με την οποία πήρε μέρος σε ενέδρες εναντίον των Άγγλων στο δρόμο Λεμεσού – Αμιάντου.

Στις 2 Φεβρουαρίου 1957, κατά τη διάρκεια ερευνών, ξέφυγε από την προσοχή των Άγγλων στρατιωτών, τους οποίους συνόδευε προδότης, και κρύφτηκε. Τα τοπικά στελέχη της ΕΟΚΑ του χωριού του συνελήφθησαν ομαδικά και κρατήθηκαν στα κρατητήρια. Σε λίγες μέρες συνελήφθη και ο ίδιος, κρατήθηκε για 17 μέρες και απολύθηκε. Ορίστηκε αργότερα ως υπεύθυνος της ΕΟΚΑ Λιμνάτη και έδρασε με τους αντάρτες της περιοχής του, που διέμεναν στο “Σπήλαιο του Κουταλιανού” και άλλα κρησφύγετα στα γύρω περιβόλια, ως ημιαντάρτης. Συμπαραστάτης του στην προσφορά του υπήρξε και η σύζυγός του Άρτεμις, η οποία ετοίμαζε φαγητό για τους αντάρτες και έπλενε τα ρούχα τους. Στο σπίτι τους γινόταν κάποτε και η ετοιμασία των επιτόπιας κατασκευής ναρκών για ανατινάξεις.

Στις 13 Οκτωβρίου 1958, αφού συνεννοήθηκε με τη γυναίκα του να τον αντιπροσωπεύσει σε συγγενικό τους γάμο, επιλέγοντας γι’ αυτή και το φόρεμά της που του άρεσε, πήγε να συνοδεύσει τον τομεάρχη του σε περιοδεία από το Λιμνάτη στη Λάνια. Στην περιοχή Κοκκινόγια έπεσαν σε ενέδρα των Άγγλων με τους οποίους αντάλλαξαν πυρά, από τα οποία ο Δημήτριος Χαραλάμπους πληγώθηκε θανάσιμα.

Η σύζυγός του Άρτεμις παρέστη στην κηδεία του αδάκρυτη, ντυμένη στο καλό της φόρεμα, που εκείνος είχε διαλέξει για το γάμο.

” Όταν μου φέρανε νεκρό τον άντρα μου”, αφηγείται η σύζυγός του, “το πρόσωπό του ήταν γελαστό. Αυτή είναι η παρηγοριά μου. Με κανένα τρόπο δεν θέλησα να βγάλω τα ρούχα μου που φορούσα στο γάμο, αυτά που άρεσαν στο Δημήτρη μου. Με τα καλά μου τον συνόδεψα στην κηδεία του, ενώ το δάκρυ μου είχε στερέψει”.

Χαραλάμπους Γεώργιος
Γεννήθηκε στο χωριό Άγιος Επιφάνιος της Σολέας, κοντά στη Φλάσου, της επαρχίας Λευκωσίας, στις 16 Μαρτίου 1932.
Πέθανε στις 5 Νοεμβρίου 1955 στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας, από τραύματα που του προκάλεσαν Άγγλοι στρατιώτες.
Γονείς : Χαμπής Γιωρκή και Παναγιώτα Χαραλάμπους
Αδέλφια : Ιωάννης, Μυριάνθη, Θεόδωρος
Μνηστή : Χρυστάλλα Ιωάννου

Ο Γεώργιος Χαραλάμπους φοίτησε στο δημοτικό σχολείο Φλάσου και εργαζόταν ως ξυλουργός. Κατοικούσε στο χωριό Κυρά της επαρχίας Μόρφου, όπου ήταν αρραβωνιασμένος με τη Χρυστάλλα Ιωάννου και ετοιμαζόταν να νυμφευθεί στις 30 Οκτωβρίου 1955. Στον αγώνα συνεργαζόταν με φοιτητική ομάδα του Διδασκαλικού Κολεγίου Μόρφου.

Τον Οκτώβριο του 1955 ο Διγενής είχε δώσει εντολή για μαχητικές διαδηλώσεις, ακόμη και σε περίπτωση επέμβασης των αρχών, με αφορμή την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940. Οι βρετανικές αρχές της Κύπρου δεν επέτρεψαν τον εορτασμό της ένδοξης επετείου και, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Διγενής,” ήταν προφανές ότι ο δυνάστης ήθελε να καταπνίξει τον εθνικόν εορτασμόν εις το αίμα”.

Στην κωμόπολη Μόρφου, υπεύθυνος της ΕΟΚΑ την εποχή εκείνη ήταν ο εξ Ελλάδος καθηγητής του Γυμνασίου, Βασίλειος Μπαρπάνης, ο οποίος και οργάνωσε τη διαδήλωση. Σ’ αυτή οι μαθητές του Γυμνασίου Μόρφου και οι φοιτητές του Διδασκαλικού Κολεγίου, στους οποίους προστέθηκαν και πολλοί πολίτες, πορεύθηκαν προς τον αστυνομικό σταθμό και υποχρέωσαν τους αστυνομικούς και τους εκεί Άγγλους στρατιώτες να βγουν από το σταθμό.

Κατά την έξοδό τους ρίφθηκαν εναντίον τους βόμβες, δυο από τις οποίες εξερράγησαν. Στο μεταξύ ομάδα διαδηλωτών προσπάθησε να πυρπολήσει κυβερνητικά κτίρια. Οι Άγγλοι στρατιώτες πυροβόλησαν εναντίον του πλήθους πληγώνοντας τρία άτομα, από τα οποία το ένα ήταν ο Γεώργιος Χαραλάμπους, ο οποίος πέθανε σε λίγες μέρες, στις 5 Νοεμβρίου 1955, στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας, όπου τον είχαν μεταφέρει.

Ο θάνατός του φούντωσε την οργή και ατσάλωσε τη θέληση για συνέχιση του Αγώνα, που βρισκόταν ακόμη στην πρώτη του φάση.

Χαραλάμπους Γεώργιος
Γεννήθηκε στο χωριό Κυπερούντα, της επαρχίας Λεμεσού, το 1938.
Σκοτώθηκε στη Λεμεσό στις 4 Μαρτίου 1956 από βλήμα βόμβας, που έριξε εναντίον των Άγγλων.
Γονείς : Χαράλαμπος Θεμιστοκλέους και Μελανή Χαραλάμπους
Αδελφές : Μαρία, Ελευθερία και Μυριάνθη

Ο Γεώργιος Χαραλάμπους τελείωσε το δημοτικό σχολείο Κυπερούντας και εργαζόταν ως οικοδόμος στη Λεμεσό, όπου και εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ. Έδρασε βασικά στην πόλη της Λεμεσού.

Την Κυριακή, 4 Μαρτίου 1956, ρίφθηκαν βόμβες σε διάφορα μέρη της Λεμεσού. Μεταξύ αυτών ήταν και η βόμβα, που ο Γεώργιος Χαραλάμπους έριξε, στις οκτώ το βράδυ εκείνης της ημέρας, εναντίον στρατιωτικού αυτοκινήτου κοντά στο κινηματοθέατρο “Παλλάς” στον Πεντάδρομο. Η βόμβα εξερράγη ενώ την έριχνε και προκάλεσε το θάνατό του.

Αρχικά είχε ανακοινωθεί ότι ο Γεώργιος Χαραλάμπους πυροβολήθηκε από Άγγλους στρατιώτες, που επέβαιναν του αυτοκινήτου εναντίον του οποίου ρίφθηκε η βόμβα. Από τη νεκροψία όμως που έγινε, διαπιστώθηκε ότι ο θάνατός του προήλθε από βλήμα της βόμβας που εξερράγη και το οποίο διέτρησε την καρδιά του.

Οι Άγγλοι στρατιώτες, που τον μετέφεραν την επομένη στο χωριό του, έδωσαν διαταγή να ταφεί αμέσως. Η κηδεία του έγινε σε ατμόσφαιρα πένθους, αλλά και περηφάνιας και αποφασιστικότητας για συνέχιση του Αγώνα.

Χαραλάμπους Αριστείδης
Γεννήθηκε στο χωριό Πεδουλάς, της επαρχίας Λευκωσίας, στις 19 Σεπτεμβρίου 1936.
Σκοτώθηκε στις 11 Μαρτίου 1956 στον Πεδουλά, από βόμβα που έριξε εναντίον των Άγγλων.
Γονείς : Χαράλαμπος και Χρυστάλλα Αριστείδου
Αδελφές : Θεοδοσία, Μαρία και Χρυσάνθη

Ο Αριστείδης Χαραλάμπους τελείωσε το δημοτικό σχολείο του χωριού του και ήταν μαθητής της έκτης τάξης του Γυμνασίου Πεδουλά, όταν σκοτώθηκε. Για τρία χρόνια μελετούσε και λογιστικά με αλληλογραφία. Κατά το διάστημα των θερινών διακοπών εργαζόταν, για να εξασφαλίσει τα δίδακτρά του.

Εντάχθηκε από την αρχή στον αγώνα της ΕΟΚΑ στην περιοχή Μαραθάσας και συνεργαζόταν με τους καθηγητές και τους συμμαθητές του. Μερικοί από τους Ελλαδίτες καθηγητές του ήταν και οι εκπαιδευτές των μαθητών του Γυμνασίου Πεδουλά στη χρήση όπλων. Η εκπαίδευση γινόταν στο εξωκλήσι της Παναγίας, στα περιβόλια του χωριού. Μαζί του στον αγώνα εργάζονταν και οι αδελφές του, με τη συμπαράσταση και των γονιών τους. Η μητέρα του λάμβανε μέρος σε λιθοβολισμούς των Άγγλων, κουβαλώντας στις κοπέλες πέτρες μέσα στην ποδιά της. Σε κάποιο λιθοβολισμό τραυματίστηκε, όπως και η αδελφή του.

Στις 11 Μαρτίου 1956, ημέρα Κυριακή, η τοπική ομάδα της ΕΟΚΑ Πεδουλά ανέμενε να κτυπήσει αυτοκινητοπομπή των Άγγλων στρατιωτών σε τρία σημεία του δρόμου προς τον Κύκκο. Στη μια από τις ομάδες ενέδρευε και ο Αριστείδης. Κρατούσε δυο βόμβες επιτόπιας κατασκευής. Η μια εξερράγη μέσα στο χέρι του, του απέκοψε την παλάμη και τον πλήγωσε θανάσιμα στο στομάχι. Στην κηδεία του, που παρέστησαν όλοι οι κάτοικοι των γύρω χωριών, τον συνόδεψαν οι συμμαθητές του και οι καθηγητές του, που υποβάσταζαν το φέρετρό του καλυμμένο με την ελληνική σημαία και πλήθος από δάφνινα στεφάνια.

Στο τέλος του σχολικού χρόνου ο Αριστείδης δεν ήταν παρών στην τελετή αποφοίτησης των συμμαθητών του, για να πάρει το απολυτήριό του. Ο Λυκειάρχης του τον φώναξε στον κατάλογο των αποφοίτων. Απάντησε ένας από τους καθηγητές του: “Άριστος. Απών “.

Φραντζέσκου Αρτέμος
Γεννήθηκε στο χωριό Αθιένου, της επαρχίας Λάρνακας, το 1931.
Σκοτώθηκε το βράδυ της 11ης προς τη 12η Αυγούστου 1956, από ανάφλεξη εκρηκτικού υλικού.
Γονείς : Κώστας και Ροδοθέα Φραντζέσκου
Αδέλφια : Φλώρος και Παναγιώτα

Ο Αρτέμος Φραντζέσκου τελείωσε το δημοτικό σχολείο του χωριού του και ήταν μηχανουργός. Μελετούσε πολύ τα κοινωνικά συστήματα και ήταν ιδεολόγος σοσιαλιστής. Έδωσε από τις αρχές του αγώνα τον όρκο της ΕΟΚΑ στο Μετόχι του Κύκκου μαζί με άλλους συγχωριανούς του, των οποίων και ανέλαβε την αρχηγία με το ψευδώνυμο “Άθως”. Το Νοέμβριο του 1955 πραγματοποίησε μαζί με συναγωνιστές του την πρώτη του ενέδρα εναντίον των Άγγλων στο χωριό τους. Τον Ιανουάριο του 1956 επικεφαλής της ομάδας του συγκέντρωσε εικοσιένα κυνηγετικά όπλα, τα οποία διένειμε στα γύρω χωριά. Στις 21 Μαΐου 1956 έστησαν και δεύτερη ενέδρα εναντίον των Άγγλων στο δρόμο Αθιένου-Πυρογίου, στην οποία χρησιμοποίησαν και βόμβες δικής τους κατασκευής.

Καθ’ υπόδειξη συγχωριανού τους χημικού, άναβαν κληματόβεργες σε φούρνο και, όταν γίνονταν κόκκινα κάρβουνα, έκλειναν το φούρνο και τα κάρβουνα έσβηναν, χωρίς απαραίτητα να τα βρέξουν. Στη συνέχεια άλεθαν τα κάρβουνα και ανακάτευαν τη σκόνη τους με θειάφι και νίτρο. Με αυτού του είδους την πυρίτιδα γέμιζαν τις βόμβες τους με τις οποίες προμήθευαν και τα γύρω χωριά. Στην εργασία αυτή, που γινόταν στο σπίτι του Φραντζέσκου, βοηθούσαν και οι γονείς και τα αδέλφια του. Το βράδυ της 11ης προς τη 12η Αυγούστου 1956, ενώ ο Αρτέμος με άλλους συνεργάτες του κατασκεύαζε την πυρίτιδα στο σπίτι του, ξαφνικά μια σπίθα έπεσε στο τενεκεδένιο κιβώτιο με το εύφλεκτο υλικό.

“Ο Αρτέμος”, αφηγείται συναγωνιστής του, “αρπάζοντας το θάνατο αγκαλιά, όρμησε έξω και μας γλίτωσε. Είδαμε τον αρχηγό μας να φλέγεται σαν λαμπάδα. Την επομένη, προτού τον θάψουμε, τον περιφέραμε τιμητικά στους ώμους από όλους τους δρόμους του χωριού, τυλιγμένο με την ελληνική σημαία”.

Ο θάνατος του Αρτέμου Φραντζέσκου, όπως και ο θάνατος άλλων αγωνιστών σε παρόμοιες συνθήκες, είναι ενδεικτικός των δυσκολιών που συναντούσαν οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ στην τιτάνια προσπάθεια για την ελευθερία της Κύπρου.

Τσιάρτας Χρίστος (να διερευνηθεί)
Γεννήθηκε στο χωριό Πολύστυπος, της επαρχίας Λευκωσίας, το 1931.
Έπεσε μαχόμενος εναντίον των Άγγλων στις 16 Μαρτίου 1956 κοντά στο χωριό Χανδριά.
Σύζυγος : Ευγενία Τσιάρτα
Παιδιά : Μαρία και Στέφανος
Γονείς : Μιχάλης και Πολυξένη Τσιάρτα
Αδέλφια : Ηλιού, Ανδρέας, Σταυρούλα, Ουρανία, Νίκος

Ο Χρίστος Τσιάρτας τελείωσε το δημοτικό σχολείο Πολυστύπου και εργαζόταν στη Μόρφου, όπου και εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ. Τον Ιούλιο του 1955 εγκαταστάθηκε στο χωριό του και ανέλαβε, μαζί με άλλους, την οργάνωση ομάδων κατόπιν εντολής του τομεάρχη της περιοχής. Στο σπίτι του γινόταν η ορκωμοσία των μελών και η εκπαίδευσή τους στη χρήση των όπλων. Ο ίδιος τέθηκε επικεφαλής ομάδας δολιοφθορέων.

Εργάστηκε μαζί με άλλους για την κατασκευή των λημεριών της ΕΟΚΑ στα βουνά των Σπηλιών και, ως μέλος της ανταρτικής ομάδας Αμιάντου – Πιτσιλιάς, υπήρξε σύνδεσμος της περιοχής του με τον Αρχηγό Διγενή που διέμενε σ’ αυτά.

Συνεργάστηκε με τον Κυριάκο Μάτση στη μεταφορά και διανομή οπλισμού, με το Γρηγόρη Αυξεντίου, τον Πολύκαρπο Γιωρκάτζη και άλλα ηγετικά στελέχη της ΕΟΚΑ στην οργάνωση των κατοίκων των χωριών του τομέα του Αυξεντίου σε ολόκληρη την περιοχή Πιτσιλιάς. Μεταξύ των σοβαρών αποστολών που του ανατέθηκαν ήταν και η κάλυψη με την ομάδα του της οδού Κακοπετριάς προς Σπήλια για στήριξη των ανταρτικών ομάδων στα υψώματα βόρεια των Σπηλιών.
Στις 20 Ιανουαρίου 1956 καταζητήθηκε από τους Άγγλους, οπότε κατέφυγε μόνιμα στο αντάρτικο και συνενώθηκε με την ομάδα του Γρηγόρη Αυξεντίου στα κρησφύγετα της Παπούτσας, στο Παλαιχώρι.

Στις 16 Μαρτίου 1956 η πολυμελής ομάδα του Αυξεντίου έστησε επιτυχή ενέδρα εναντίον των Άγγλων στο δρόμο μεταξύ Αγρού – Χανδριών. Το τίμημα της ενέδρας αυτής ήταν ο θάνατος του ήρωα Χρίστου Τσιάρτα, ο οποίος δέχτηκε κατά την αποχώρηση της ομάδας σφαίρα από επιζήσαντα Άγγλο στρατιώτη.

Αξιοσημείωτο είναι το σθένος το οποίο επέδειξε η νεαρή σύζυγος του Ευγενία. Ούτε ένα δάκρυ δεν έχυσε μπροστά στους Άγγλους, όταν την οδήγησαν μπροστά στο νεκρό άντρα της, που τον είχαν μεταφέρει στο χωριό του. Τιμώντας τη θυσία του συνέχισε την προσφορά της μέχρι το τέλος του Αγώνα.

Τσαγκάρης Σωτήριος
Γεννήθηκε στο χωριό Πελένδρι, της επαρχίας Λεμεσού, το 1925.
Έπεσε σε ενέδρα που έγινε κοντά στο Πελένδρι στις 17 Φεβρουαρίου 1957.
Σύζυγος : Δέσποινα Τσαγκάρη
Παιδιά : Ανδρέας, Γεωργία, Μαρίνα, Σωτηρούλα
Γονείς : Παναγής και Μαρίνα Τσαγκάρη
Αδέλφια : Κώστας, Σωκράτης, Ανδρέας, Δέσποινα, Παρασκευή, Ελλάδα, Κλειώ, Χριστόφορος

Ο Σωτήρης Τσαγκάρης τελείωσε το δημοτικό σχολείο Πελενδρίου και εργαζόταν ως επιπλοποιός στο χωριό του. Με την έναρξη του Αγώνα εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ μαζί με τα αδέλφια του και συνεργάστηκε με τους αντάρτες της περιοχής του ως σύνδεσμος, μεταφορέας πολεμικού υλικού και τροφοδότης στα ορεινά τους κρησφύγετα.

Στις 25 Ιανουαρίου 1957 ο Στυλιανός Λένας οδήγησε τους άνδρες του στο χωριό Γεράσα, για να αποφύγει τη σύλληψη στη διάρκεια μεγάλης έκτασης έρευνας που έκαμαν οι Άγγλοι στην περιοχή του, βοηθούμενοι και από προδότες. Αφού τακτοποίησε πρόχειρα τους αντάρτες του σε παλιές γαλαρίες, που χρησιμοποιούσαν βοσκοί για μάντρες, γύρισε πίσω με τον Παναγιώτη Αριστείδου και επιδόθηκε στην κατασκευή κρυψώνα σε λαγούμι νερού, μεταξύ των χωριών Ποταμίτισσας – Πελενδρίου, για να επαναφέρει τους αντάρτες του πίσω στον τομέα τους, σε μέρος που δεν θα το γνώριζαν οι προδότες.

Στις 17 Φεβρουαρίου 1957 ο Λένας έπεσε σε ενέδρα των Άγγλων σε μικρή απόσταση από το λαγούμι και συνελήφθη βαριά τραυματισμένος. Ο Παναγιώτης Αριστείδου αντιλαμβανόμενος την ύπαρξη στρατού, πήρε το όπλο του Λένα και με μεγάλη προφύλαξη κατόρθωσε να σπάσει τον κλοιό των στρατιωτών και να κατευθυνθεί προς το Πελένδρι, για να συναντήσει το Σωτήρη Τσαγκάρη. Ξεκίνησαν τότε μαζί, για να συναντήσουν τους άλλους αντάρτες, οι οποίοι στο μεταξύ έφυγαν από τις γαλαρίες. Στην πορεία τους έπεσαν σε ενέδρα Άγγλων έξω από το Πελένδρι. Οι στρατιώτες άνοιξαν πυρ εναντίον τους και ο Σωτήρης Τσαγκάρης έπεσε νεκρός. Ο Παναγιώτης πέφτοντας κατά γης εκκένωσε το όπλο του Λένα εναντίον των στρατιωτών, των οποίων τα όπλα σίγησαν και κατόρθωσε να απομακρυνθεί βαριά τραυματισμένος.