Μυλωνάς Χρύσανθος
Γεννήθηκε στο χωριό Γαλάτα της επαρχίας Λευκωσίας, το 1939.
Δολοφονήθηκε από τον προδότη Μιχαήλ Ασσιώτη στο κρησφύγετό του, στις 8 Οκτωβρίου 1957.
Γονείς : Μιλτιάδης Μυλωνάς και Ελένη Χρυσάνθου Κυρίλλου
Αδέλφια : Χαράλαμπος, Κυριάκος, Νίκη, Ανδρέας, Ιωάννα

Ο Χρύσανθος Μυλωνάς τελείωσε το δημοτικό σχολείο Γαλάτας και ήταν μαθητής της Ε΄ τάξης του Ελληνικού Γυμνασίου Σολέας, όταν δολοφονήθηκε.

Μυήθηκε στην ΕΟΚΑ το 1955, από τον αδελφό του Κυριάκο και είχε ενεργό συμμετοχή στη στρατολόγηση μαθητών του Γυμνασίου Σολέας. Ήταν πολύ δραστήριος και ανέπτυσσε πρωτοβουλία, διαθέτοντας όλο του το χρόνο στην εκτέλεση διαφόρων αποστολών. Μεταξύ των ευθυνών που είχε ήταν η διανομή φυλλαδίων, η αναγραφή συνθημάτων και η παρακολούθηση των κινήσεων πρακτόρων των Άγγλων.

Το 1956 προωθήθηκε σε ομάδα δολιοφθορέων Γαλάτας, ανέλαβε με άλλους την απόκρυψη όπλων και πήρε μέρος σε ενέδρες. Το Νοέμβριο του 1956, ως υπεύθυνος αποστολής, ανατίναξε με την ομάδα του τη γέφυρα στο “Μύλο της Τροοδίτισσας” της Γαλάτας τη στιγμή που περνούσε Άγγλος ταγματάρχης, ο διοικητής του στρατοπέδου Κακοπετριάς.

Από το Φεβρουάριο του 1957 μέχρι τις αρχές Σεπτεμβρίου του 1957, ήταν το δεξί χέρι του τότε τομεάρχη του με προσφορά πολύ σημαντική. Πολλές δραστηριότητες της Οργάνωσης διεκπεραιώνονταν μέσω του. Κατά το διάστημα αυτό εκπαιδεύτηκε στην κατασκευή βομβών και άλλων εκρηκτικών μηχανισμών στη Λευκωσία.

Το Μάιο του 1957, κατόπιν εντολής από την ΕΟΚΑ, ανέλαβε μαζί με δυο άλλους συναγωνιστές του την κατασκευή κρησφυγέτου στην περιοχή του, για να δεχθεί μια ανταρτική ομάδα με δυο καταζητούμενους. Το κρησφύγετο βρισκόταν στο δάσος, πάνω στο χωριό Καλιάνα, και σ’ αυτό εγκαταστάθηκε η ομάδα του ήρωα Ευαγόρα Παπαχριστοφόρου από τον Κάτω Αμίαντο, που ήταν πρώτος εξάδελφος του Χρύσανθου Μυλωνά. Ο Χρύσανθος ανέλαβε την τροφοδοσία των δυο ανταρτών.

Το βράδυ της 8ης Οκτωβρίου 1957 ο Χρύσανθος Μυλωνάς, μαζί με συναγωνιστή του, ξεκίνησαν από το χωριό τους μεταφέροντας την αλληλογραφία και τροφή για τους αντάρτες, στο ορεινό τους κρησφύγετο, σε απόσταση πέντε χιλιομέτρων από τη Γαλάτα. Εκεί τους ανέμενε ο Μιχαήλ Ασσιώτης, ο οποίος δολοφόνησε το Χρύσανθο πυροβολώντας τον εν ψυχρώ. Ο Ασσιώτης είχε δολοφονήσει προηγουμένως και τον Ευαγόρα Παπαχριστοφόρου μέσα στο κρησφύγετό τους. Ακολούθως παραδόθηκε στους Άγγλους με τον οπλισμό του και συνέχισε το προδοτικό του έργο μέχρι τη φυγάδευσή του από τους Άγγλους στην Αγγλία.

Παπαχριστοφόρου Ευαγόρας
Γεννήθηκε στο χωριό Κάτω Αμίαντος, της επαρχίας Λεμεσού, στις 20 Νοεμβρίου 1937.
Δολοφονήθηκε από τον προδότη Μιχαήλ Ασσιώτη, στο κρησφύγετό του, στις 8 Οκτωβρίου 1957.
Γονείς : Παπαχριστόφορος Λαζαρής και Μαρία Μυλωνά Παπαχριστοφόρου
Αδέλφια : Σωκράτης, Ηρόδοτος, Μιλτιάδης, Παναγιώτα

Ο Ευαγόρας Παπαχριστοφόρου τελείωσε το δημοτικό σχολείο Κάτω Αμιάντου. Εργαζόταν ως ηλεκτροτεχνίτης στο μεταλλείο Αμιάντου και ήταν ιδρυτικό στέλεχος της ΣΕΚ Αμιάντου. Συμμετείχε στις πρώτες πολεμικές επιχειρήσεις που έγιναν στην περιοχή Αμιάντου εναντίον των Άγγλων, όπως στην επιχείρηση εναντίον των φρουρών των εκρηκτικών υλών του μεταλλείου Αμιάντου, στις 25 Νοεμβρίου 1955, στην ιστορική μάχη του Πεύκου μεταξύ Κυπερούντας και Χανδριών στις 23 Νοεμβρίου 1955, την οποία διηύθυνε προσωπικά ο Αρχηγός Διγενής και στην επιχείρηση στο Κόκκινο Φανάρι, μεταξύ Αμιάντου – Τροόδους, στις 5 Δεκεμβρίου 1955. Καθοριστική επίσης υπήρξε η συμβολή του στη διαφυγή του Αρχηγού Διγενή στα λημέρια της ΕΟΚΑ στα Σπήλια. μετά τη μάχη.

Συνελήφθη τον Ιανουάριο του 1956 με προδοσία και, κατόπιν πολλών βασανιστηρίων, κλείστηκε στα κρατητήρια Κοκκινοτριμιθιάς. Από εκεί δραπέτευσε στις 13 Σεπτεμβρίου 1956 μαζί με άλλους έξι συγκρατούμενούς του. Ενώθηκε με τις ανταρτικές ομάδες του Γρηγόρη Αυξεντίου στην Πιτσιλιά και έλαβε μέρος σε δυο ενέδρες μεταξύ Πάνω και Κάτω Αμιάντου και στην εκτέλεση Άγγλου πράκτορα στον Αμίαντο.

Μετά τις μεγάλες προδοσίες στην Πιτσιλιά, στις αρχές Ιανουαρίου 1957, ο Ευαγόρας κατέφυγε μαζί με την ομάδα του Λένα στην ορεινή περιοχή Γεράσας, όπου ο Λένας τον όρισε ως υπεύθυνο της ομάδας, όταν ο ίδιος επέστρεψε στον τομέα του για επείγουσες διευθετήσεις. Στις 17 Φεβρουαρίου 1957, ημέρα κατά την οποία έπεσαν οι ήρωες Δημητράκης Χριστοδούλου και Σωτήρης Τσαγγάρης και τραυματίστηκε ο Λένας, ο Ευαγόρας ενέπεσε σε ενέδρα των Άγγλων, ενώ επέστρεφε στην περιοχή του και τραυματίστηκε ελαφρά στο κεφάλι, αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στη Λεμεσό με το Μιχαήλ Ασσιώτη. Το Μάιο του 1957, κατόπιν εντολής του Διγενή, ανέλαβε την οργάνωση ανταρτικής ομάδας στην περιοχή Σολέας, με κρησφύγετο κοντά στη Γαλάτα.

Στις 8 Οκτωβρίου 1957 δολοφονήθηκε εν ψυχρώ από το Μιχαήλ Ασσιώτη, ο οποίος στη συνέχεια δολοφόνησε τον τροφοδότη τους και εξάδελφο του Ευαγόρα Χρύσανθο Μυλωνά και μετά το βδελυρό του έγκλημα παραδόθηκε στους Άγγλους και συνέχισε την προδοσία του.

Στην κηδεία του Ευαγόρα, που έγινε στο χωριό του και πήρε μορφή εθνικής μυσταγωγίας, οι Άγγλοι δεν επέτρεψαν την παρουσία του πατέρα του Παπαχριστοφόρου, τον οποίο κρατούσαν στα κρατητήρια.

Η συμπεριφορά των Άγγλων ξεσήκωσε τους κρατουμένους σε έντονη διαμαρτυρία κατά την οποία έβαλαν φωτιά στα Κρατητήρια.

Ο Παναγιώτης γεννήθηκε στο κατεχόμενο σήμερα Ριζοκάρπασο της επαρχίας Αμμοχώστου στις 23 Μαρτίου του 1939. Γονείς του οι Νικόλας και Αννεζού Κασπή, και είχε ακόμη ένα αδελφό τον Ανδρέα.

Ο Παναγιώτης Κάσπης φοίτησε στο Αρρεναγωγείο και το Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου, από το οποίο αποφοίτησε τον Ιούνιο του 1958 και ετοιμαζόταν να συνεχίσει τις σπουδές του στην Ακαδημία Σωματικής Αγωγής Αθηνών. Το 1956 εντάχθηκε στην Άλκιμη Νεολαία της ΕΟΚΑ, και το 1957 ως ομαδάρχης, εντάχθηκε στην ομάδες κρούσεως. Ήταν ιδιαίτερα αγαπητός από τους συμμαθητές του, και ήταν πρωτοπόρος στις αθλητικές δραστηριότητες. Δραστηριοποιήθηκε παράλληλα και στο Ελεύθερο Εργατικό Σωματείο Ριζοκαρπάσου και δούλεψε πολύ για την οργάνωση και τα δίκαια των εργατών.

Στις 13/10/1958, μαζί με τους συναγωνιστές του Ιωάννη Τάνη Νικόλα Χρονία και τον Παυλο Δημητρίου, επιχείρησαν και πέτυχαν βομβιστική επίθεση εναντίον βρετανικής φάλαγγας στρατιωτικών οχημάτων τις οποίας έστησαν ενέδρα αναμένοντας την να επιστρέψει από τον Απόστολο Ανδρέα. Οι αγωνιστές έστησαν την ενέδρα στην τοποθεσία «Γούππα» της περιοχής της Βίκλας. Ήταν γύρω στις μια και κάτι το μεσημέρι, όταν κτύπησαν την φάλαγγά με 3 χειροβομβίδες.

Όπως κατέθεσε στη θανατική ανάκριση για τα αίτια του θανάτου του Κάσπη, ο λοχίας Χάισον, που ήταν επικεφαλής της αυτοκινητοπομπής, έδωσε εντολή για ακινητοποίηση των στρατιωτών αμέσως μετά την έκρηξη των βομβών, αναμένοντας ότι θα ακολουθούσε επίθεση με όπλα. Όταν τούτο δεν έγινε, εξαπέλυσε τους άνδρες του σε καταδίωξη των δραστών με σχέδιο να τους κυκλώσουν στις κορυφογραμμές. Παράλληλα κάλυψε και τις εισόδους στο χωριό. Το κυνηγητό κράτησε πέραν των δυο ωρών. Στο μεταξύ πληγώθηκε βαριά και συνελήφθη ο ένας από τους συναγωνιστές του, ο Ιωάννης Τανής.

Ο Κασπής περίπου μια ώρα μετά, προσπάθησε  να διολισθήσει στο χωρίο, κρυμμένος υπο τα δέντρα, από μια στενή δίοδο μεταξύ ενός παλιού σπιτιού, και ενός μεγάλου δένδρου φραγκοσυκιάς. Ο Κασπής δεν αντιλήφθηκε ότι υπήρχε κρυμμένος Βρετανός στρατιώτης σε θάμνο, ο οποίος άνοιξε αμέσως πυρ εναντίον του. Ο Κασπής πέφτει, και ο βρετανός στρατιώτης ενημερώνει τον υπεύθυνο του. Σε λίγο, ομάδα στρατιωτών φτάνει στο σημείο με επικεφαλής τον λοχία Χάσιον. Αμέσως οι Βρετανοί πλησίασαν το άψυχο σώμα του Κασπή και άρχισαν να το πυροβολούν. Η μικρότητα τους συνεχίστηκε, όταν στο τέλος, δεν σεβάστηκαν ούτε ιερό ούτε όσιο, αφού τον ακρωτηρίασαν.

Την φωτογραφία εκμοντέρνισε η σελίδα μας.

Ο Κώστας Λοίζου είδε το φως του κόσμου, στις 07/09/1935 στον Μαραθόβουνο της επαρχίας Αμμοχώστου. Ήταν το 2^ο παιδί του Λοίζου και της Ιωάννας, και είχε ακόμη ένα αδερφό τον Γιώργο. Φοίτησε στο δημοτικό σχολείο του Μαραθόβουνου, και στην συνέχεια εργάστηκε ως σιδηρουργός στην Λευκωσία.

Η έναρξη του αγώνα, βρίσκει τον Κώστα στο σιδηρουργείο που δουλεύει να κατασκευάζει βόμβες για τις επιθέσεις ομάδων κατά των Βρετανών αποικιοκρατών. Στην συνέχεια κατατάχθηκε στην ομάδα εκτελεστικού της Λευκωσίας όπου ανέπτυξε πλούσια δράση, και συνεργαζόταν κυρίως με τους μετέπειτα ήρωες Στέλιο Μαυρομμάτη και Σταύρο Στυλιανίδη.

Προς τα τέλη Απριλίου με αρχές Μαΐου του 1956, αποτυγχάνει στην εκτέλεση ενός προδότη, ο Λοΐζου υποχρεώθηκε να καταφύγει στα βουνά του Κύκκου, στο λημέρι του Μάρκου Δράκου, στην περιοχή “Τρουλινός” του χωριού Καλοπαναγιώτης. Αμέσως, οι Βρετανοί τον επικηρύσσουν με το ποσό τον 500 λιρών. Μετά την θυσία του Δράκου, την νύχτα όπου δέχθηκε τρεις σφαίρες στον αριστερό μηρό, ο Λοίζου μετά από διαταγή του Διγενή αναλαμβάνει αρχηγός της αντάρτικης ομάδας, και στην συνέχεια καταφεύγει στην περιοχή “Αβρουλιές” του χωριού Κάμπος, όπου κατασκεύασε ορεινό κρησφύγετο. Έδρασε ως αντάρτης για 29 μήνες και υπέφερε τα πάνδεινα, κακουχίες και καταδιώξεις, προδοσία. Αυτό όμως δεν του έκαμψε το ηθικό, αφού επέφερε πολλά πλήγματα κατά του εχθρού, σε ενέδρες και μάχες.

Την 1η Οκτωβρίου 1958, η ομάδα του Λοίζου επιτίθεται στον αστυνομικό σταθμό Κάμπου. Κατά την διάρκεια της επίθεσης, ένα μπετόνι εύφλεκτου υλικού που έχει στα χέρια του παίρνει φωτιά, και ο αγωνιστής παθαίνει πολλαπλά εγκαύματα 4ου βαθμού. Οι συναγωνιστές του αμέσως τον παίρνουν στα χέρια τους, και τον οδηγούν στην αγωνίστρια νοσοκόμα Παναγιώτα Πιτσιλλίδου. Ο Λοίζου κονταροχτυπιέται με τον χάροντα, και 25 μαρτυρικές μέρες μετά, λαμβάνει το θείο δώρο της αθανασίας.

Ο θάνατός του κρατήθηκε μυστικός από όλους όσους το γνώριζαν. Το 1959, και μετά την λήξη του αγώνα, έγινε ανακομιδή του λειψάνου του και τάφηκε με τιμές στο χωριό του, δίπλα στο μακρινό του ξάδελφο Μάκη Γεωργάλλα.

*Την φωτογραφία, εκμοντέρνισε η σελίδα μας.

Ο Μιχαήλ Κουκκής γεννήθηκε στο Πραστιό της Αμμοχώστου στις 10/08/1922. Γονεις του ήταν οι Σάββας και Δέσποινα Κουκκή, και είχαν άλλα 5 παιδιά. Την Χριστίνα, την Χρυσή, την Ανδρεάνα, την Λάουρα και τον Λευτέρη.

Ο Μιχαήλ φοίτησε στο δημοτικό σχολείο του Πραστιού. Αργότερα στην ζωή του, νυμφεύθηκε την Αθηνά στον Άγιο Μάμα της Λεμεσού όπου και κατοικούσε. Ήταν εργάτης στο μεταλλείο του Αμιάντου, είχε μεγάλη δράση για τα δίκαια των εργατών, και ένας από τους ιδρυτές της Συνομοσπονδίας Εργατών Κύπρου.

Σε ηλικία 17 ετών κατατάσσεται στον στρατό, και πολεμάει στον Ελληνικό Μέτωπο την Ναζιστική Γερμανία. Κατά την διάρκεια της διαμονής του στην Ελλάδα, υπηρετεί την Intelligence Service ως υπασπιστής του Άγγλου Ταγματάρχη Κρίς Χάντερ. Μετά το πέρας του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου ο Κουκκής ανέφερε συνεχώς ότι η στρατιωτική του υπηρεσία θα τελειώσει μόνο όταν δει την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Στο σάλπισμα του Διγενή, ο Κουκκής δηλώνει έτοιμος. Ο Μιχαήλ λαμβάνει μέρος στην επίθεση του αστυνομικού σταθμού Αμιάντου, με την ομάδα της Πιτσιλιάς. Στο σπίτι του διατηρεί κρησφύγετο, όπου μαζί με την σύζυγο του Αθηνά, φιλοξενούσαν αντάρτες. Από το σπίτι του, περνάει και ο Υπαρχηγός της ΕΟΚΑ, Γρηγόρης Αυξεντίου. Κατασκευάζει νάρκες, χειροβομβίδες, βρίσκει και προμηθεύει την οργάνωση με πολεμικό υλικό. Παράλληλα, τελεί χρέη συνδέσμου, τροφοδότη και οδηγού ανταρτικών ομάδων, αλλά παράλληλα παραμένει και ενεργός σε επιθέσεις εναντίον των Βρετανών.

Στις αρχές του Ιανουαρίου του 1957, ο Κουκκής πέφτει και αυτός θύμα της προδοσίας, από προδότη που οδηγεί τους Βρετανούς στο σπίτι του. Η ευφυΐα του τον βοηθάει να αποφύγει την σύλληψη, και πλέον καταφεύγει μόνιμα στο αντάρτικο. Πρώτη του αντάρτικη ομάδα μετά την προδοσία του είναι αυτή του Αγίου Μάμα. Εν συνεχεία, καταλήγει στην περιοχή Φοινίου – Ομόδους.

Στις 7 Οκτωβρίου 1958, η ομάδα του στήνει ενέδρα στου Βρετανούς λίγο έξω από το Άρσος της Λεμεσού. Κατά την αποχώρηση μετά την ενέδρα, ο Κουκκής παθαίνει ανακοπή, και πεθαίνει. Η σύζυγος του τιμώντας την μνήμη του άντρα της, παραμένει ενεργή στον αγώνα, μέχρι το τέλος.

*Την φωτογραφία εκμοντέρνισε η σελίδα μας.

Η επανάσταση εκδηλώνεται στην Κύπρο κατά της βρετανικής δεσποτείας και υπέρ της Ένωσης.

Οθωμανική επαρχία, η Κύπρος πέρασε υπό βρετανική διοίκηση το 1878, καθώς η Τουρκία αναζητούσε συμμάχους στο Συνέδριο του Βερολίνου. Η Βρετανία στήριξε την Οθωμανική Πύλη και σε αντάλλαγμα πήρε την Κύπρο σε όλα εκτός από την απόλυτη κυριαρχία, που ο σουλτάνος διατηρούσε ως εγγύηση. 36 χρόνια μετά, Βρετανία και Οθωμανική αυτοκρατορία βρέθηκαν σε αντίθετα στρατόπεδα και οι καλές εννοούμενες σχέσεις διακόπηκαν.

Η Κύπρος πέρασε οριστικά σε καθεστώς βρετανικής κτήσης το 1923 στη Λωζάννη. Οι ελληνικές διεκδικήσεις για την ελληνικότητα της Κύπρου ήταν ενεργές και η Βρετανία είχε χρησιμοποιήσει το δόλωμα της παραχώρησης της Κύπρου στην Ελλάδα τουλάχιστον δύο φορές ήδη, μία το 1912, ενόψει του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου με αντάλλαγμα το βαθύ λιμάνι του Αργοστολίου και μία το 1915 ως αντάλλαγμα της εισόδου της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Entente. Ο κατά 4/5 ελληνικός πληθυσμός του νησιού διατηρούσε πάντα την επιθυμία Ένωσης με τον εθνικό κορμό, αν και ομάδες εντός του διαφωνούσαν ως προς τον τρόπο, μια βίαιη διεκδίκηση στα πρότυπα του “Κρητικού μοντέλου” ή μια πιο μακροσκοπική πολιτική σταδιακής αποεξάρτησης και ομαλής ένταξης στο ελληνικό κράτος.

Το 1926, ο διορισμός του ανεκτικού και φιλέλληνα κυβερνήτη Sir Ronald Storrs, έδειξε να γέρνει τη ζυγαριά προς την παράταξη των ανεκτικών που έβλεπαν τον διορισμό του ως μεταβατικό στάδιο προς μια ομαλή Ένωση με την Ελλάδα αλλά η σκλήρυνση της βρετανικής στάσης το 1928 μετά την άρνηση των Κυπρίων να συνεορτάσουν τις εκδηλώσεις της βρετανικής κατοχής, η περιστολή των προνομοίων στην Παιδεία και στη διοίκηση και η αίσθηση πως άλλες αποικίες, όπως η Μάλτα και η Αίγυπτος, τύγχαναν πολύ πιο ευνοϊκής μεταχείρισης, σιγόβραζε το καζάνι της αγανάκτησης. Το επόμενο έτος μέλη του νομοθετικού σώματος παρουσίασαν επίσημη αίτηση για μεταρρυθμίσεις και κατοπινή Ένωση με την Ελλάδα στον υπουργό Αποικιών, Sidney Passfield, αλλά μάταια.

Τον Σεπτέμβριο του 1931 ο κυβερνήτης Storrs θα μπλοκάρει μια νομοθετική απόφαση του Συμβουλίου για χαλάρωση των φόρων και στις 18 Οκτωβρίου ο αρχιεπίσκοπος Νικόδημος θα καλέσει σε γενική ανυπακοή ενώ στις 21 Οκτωβρίου μεγάλη διαδήλωση διαμαρτυρίας και υπέρ της Ένωσης θα λάβει χώρα στη Λευκωσία. 5,000 διαδηλωτές θα κυκλώσουν το κυβερνείο και ανάλογα γεγονότα θα λάβουν χώρα σε όλη την Κύπρο. Από τα γεγονότα θα πυρποληθεί το βρετανικό κυβερνείο και 6 άνθρωποι θα χάσουν τη ζωή τους. Η επανάσταση θα καταπνιγεί και σημαντικές περιστολές των πολιτικών δικαιωμάτων των Ελλήνων θα λάβουν χώρα. Πάνω από 2,000 άνθρωποι θα προσαχθούν σε δίκη τους επόμενους μήνες με κατηγορίες για εγκληματική πράξη και πολλοί θα βρεθούν στις φυλακές.

Οι Βρετανοί θα ενισχύσουν τη στρατιωτική παρουσία τους εκεί και θα αναστείλουν τη δράση του Συντάγματος ενώ θα καταργήσουν τα πολιτικά κόμματα και τις κοινοτικές και δημοτικές εκλογές, διορίζοντας τους αξιωματούχους απευθείας από την κυβέρνηση. Μια σημαντική εξέλιξη με μεγάλη κατοπινή σημασία είναι η δημιουργία του «επικουρικού σώματος», μια εφεδρική αστυνομική δύναμη αποτελούμενη μόνο από Τουρκοκυπρίους.